Meer zeggenschap kan verplegenden en verzorgenden behouden voor de zorg. Nog te vaak wordt er niet met, maar voor hen gedacht. Het landelijk Actieplan Zeggenschap in de zorg wil hier met tools en subsidies verandering in brengen. Programmaleider Annamarike Seller over de steen in de vijver.
Het actieplan loopt nu twee jaar. Vanaf 2022 tot 2026 is er 28 miljoen beschikbaar om de zeggenschap te vergroten. Na de zomer is er nog een derde en laatste subsidieronde. “Een cultuuromslag vergt een lange adem, maar we hebben al wel een flinke steen in de vijver geworpen”, aldus zegt Annamarike Seller-Boersma.
“We zien dat het anders moet in de zorg. De complexiteit en de zorgvraag nemen toe. Tegelijkertijd zien we dat het aantal professionals minder wordt. Er is een aantal schaarse beroepsgroepen en daarin zijn verpleegkundigen en specialiseerde verpleegkundigen de grootste groep. En die groep geeft aan dat er heel vaak niet mét hen wordt gedacht, maar over of voor hen wordt besloten.”
Seller, zelf ooit begonnen als verpleegkundige, is vanaf 2022 programmaleider van het Landelijk Actieplan Zeggenschap (LAZ). Ook werkt zij als HR-adviseur. Ze promoveert binnen Amsterdam UMC op haar onderzoek naar behoud van verpleegkundigen bij een toenemende zorgvraag. “De transformatie in de zorg moet met de professionals zelf wordt gedaan. Het gaat erom dat jij kunt meebeslissen als het over jouw vak gaat. Niet de leidinggevende of de dokter.”
‘Niets over ons, zonder ons’
Het LAZ is een invulling van de adviezen die Bianca Buurman in 2020 als Chief Nursing Officer van het ministerie van VWS had geformuleerd in haar advies ‘Niets over ons, zonder ons’.
Na een amendement op de begroting van het ministerie van VWS door Tweede Kamerleden Corinne Ellemeet en Aukje De Vries werd er 15 miljoen vrijgemaakt voor het vergroten van zeggenschap voor zorgmedewerkers. In 2023 werd er nog eens 13 miljoen vrijgemaakt voor een meerjarige aanpak.
Twee beroepsverenigingen en zeven werkgeversorganisaties zetten hun handtekening onder het plan: V&VN, BPSW, de brancheorganisaties zorg (BoZ) NVZ, NFU, ActiZ, de Nederlandse ggz en de VGN. In 2023 sloten Sociaal Werk Nederland en Jeugdzorg Nederland zich aan.
Medewerkers behouden
Meer zeggenschap en invloed is belangrijk om medewerkers te behouden. In september 2023 is een eerste landelijke meting gedaan naar zeggenschap. Uit deze Landelijke Monitor Zeggenschap blijkt een duidelijke relatie tussen de mate van zeggenschap en de vertrekintentie. “De vertrekintentie is hoog”, zegt Seller, “22 procent denkt daarover na, terwijl we iedereen heel hard nodig hebben.”
Behalve het feit dat medewerkers langer blijven, is vooral de kwaliteit van zorg gebaat bij meer zeggenschap. Door te werken aan het vergroten van zeggenschap, zegt het LAZ, komen professionals meer ‘in the lead’ over hun beroepsuitoefening, beroepsontwikkeling en werkomgeving. Daardoor voelen zij zich gehoord en gewaardeerd, wat leidt tot belangrijke resultaten zoals een positieve werkomgeving.
Schaarse beroepsgroepen
Het LAZ richt zich op verpleegkundigen, verzorgenden, verpleegkundig specialisten, begeleiders, helpenden, sociaal werk- en jeugdzorg medewerkers. Een keuze van VWS, legt Seller uit. “Dit zijn de meest schaarse beroepsgroepen. Bovendien zijn dit de groepen waarbij de signalen het duidelijkst zijn dat ze onvoldoende zeggenschap hebben. En we weten dat de zeggenschapsbeweging van dokters veel steviger is dan van deze groep.”
Leernetwerken
Het LAZ heeft vorig jaar 140 organisaties begeleid bij het opstellen van actieplannen die moeten leiden tot meer zeggenschap. Dit jaar zijn dat er 125. Met organisaties uit verschillende branches zijn leernetwerken opgezet. Daar worden best practices gedeeld en kunnen organisaties profiteren van elkaars ervaringen.
Verder heeft het LAZ praktische hulpmiddelen ontwikkeld voor organisaties die met dit thema aan de slag willen, zoals een spel, een roadmap en een gratis e-learning over de basis van zeggenschap. Daarnaast werkt het LAZ eraan om het thema zeggenschap een plek te geven in het curriculum van HBO-V-opleidingen.
Verpleegkundig platform
Dankzij subsidies kunnen organisaties projectmatig zeggenschap versterken, soms op afdelingsniveau, soms op organisatieniveau. “Zo is binnen Amsterdam UMC een nieuw verpleegkundig platform ingericht met van elke afdeling een vertegenwoordiger. Het is een nieuwe zeggenschapsstructuur naast de VAR.”
“Dit soort veranderingen ondersteunen we door leernetwerken op te zetten. We laten organisaties tijdens de veranderingen van elkaar leren. We volgen die veranderingen en van de werkzame bestanddelen maken we hulpmiddelen. Via ons communicatieplatform delen we zo snel mogelijk de goede voorbeelden.”
Veel animo
Er is veel animo om met dit thema aan de gang te gaan. Het jaarlijkse LAZ-congres, waar meer dan 200 verschillende zorgorganisaties aan deelnamen, was beide keren uitverkocht, het linkedinkanaal tikt binnenkort de 5.000 volgers aan, filmpjes worden meer dan 20.000 keer bekeken.
Voor de eerste twee rondes van de subsidieregelingen waren er meer aanmeldingen dan er gehonoreerd konden worden. Het programma loopt nog tot eind 2026, maar dit najaar al sluit de derde subsidieronde. Daarin is ruimte voor 75 indieners, die maximaal 50.000 euro kunnen krijgen voor hun aanvraag.
Structureel onderdeel
Subsidies kunnen het streven naar meer zeggenschap een steun in de rug geven, maar subsidies zijn maar tijdelijk. Hoe zorg je ervoor dat zeggenschap een structureel onderdeel wordt? “Eigenlijk moet je als VAR of als zeggenschapsstructuur jaarlijks een plan maken”, vindt Seller. “Wij trainen organisaties om telkens zo’n nieuw plan in te dienen. Zeggenschap vraagt blijvend aandacht. Als je elk jaar een klein stapje maakt, bereik je uiteindelijk die cultuuromslag. Het moet onderdeel worden van het DNA van de beroepsgroep.”
Nieuw kabinet
“Het feit dat zoveel branche- en beroepsorganisaties zich gezamenlijk achter dit thema hebben geschaard, geeft veel vertrouwen”, zegt Seller. “Al die organisaties willen het opnemen in hun meerjarenstrategie. Dat is belangrijk. Maar het vraagt een lange adem om zo’n cultuuromslag voor elkaar te krijgen. Het is nog lang niet klaar, we zitten in de bewustwordingsfase. Ik hoop dat de overheid investeert in meer zeggenschap. Maar dat is afhankelijk van het nieuwe kabinet.”
Ze erkent dat het ingewikkeld is om in een tijd van krapte toch ruimte te creëren om aan zeggenschap te besteden. Want daarvoor moet je mensen vrijspelen. Dan is die externe financiering heel behulpzaam. “Met het geld dat er nu is en de aandacht hebben we zeker een flinke steen in de vijver geworpen. Of dat voldoende is voor die cultuuromslag, dat zal de tijd moeten uitwijzen.”
