Meepraten, meedoen, meebouwen. Onder dit motto verrichte VWS op 3 september de aftrap voor het opzetten van een zogeheten Health Data Access Body (HDAB).
Dit nieuwe orgaan krijgt een spilfunctie in het waarborgen van veilig en verantwoord data-gebruik voor onderzoek, innovatie en beleid. Als het aan VWS ligt, worden de technische voorzieningen en werkprocessen van de HDAB in co-creatie met het hele veld ontwikkeld. Voor het zover is moeten er nog heel wat vragen worden beantwoord.
De keuze voor Stadion Galgenwaard als decor voor de HDAB-startbijeenkomst is om meer dan één reden treffend. Een kick-off en voetbal horen natuurlijk bij elkaar. Maar de symboliek reikt verder. Onder het oog van de bezoekers die voor de lunch de tribune hebben opgezocht, masseert een onderhoudsman geduldig alle gaten, hobbels en plooien uit het speelveld.
Datakwaliteit
Iets soortgelijks moet de HDAB straks ook gaan doen op het gebied van secundair data-gebruik. Als faciliterend en beherend orgaan gaat de HDAB onder meer toezien op de toegang tot elektronische gezondheidsgegevens. Het orgaan gaat ook gegevensaanvragen beoordelen, privacy beschermen, infrastructurele oplossingen ontwikkelen en een beveiligde verwerkingsomgeving. Daarnaast biedt de HDAB trainingen en support en komt er een werkpakket over datakwaliteit
Concreet doel HDAB
Door de invoering van de European Health Data Space (EHDS) is dit alles bepaald geen vrijblijvende exercitie. Op grond van deze conceptwet zijn alle EU-lidstaten verplicht om de komende vier jaar een orgaan in het leven te roepen dat de beschikbaarheid van data tussen datahouders en datavragers bevordert en reguleert. Dit klinkt tamelijk theoretisch, maar het doel is concreet. Dit is in lijn met de de Nationale Visie en Strategie die VWS samen met het zorgveld heeft opgesteld.
“Waar het om gaat is databeschikbaarheid”, legt Jim Bloemberg uit in zijn presentatie. Hij is MT-lid Informatiebeleid van het ministerie van VWS. “Voor primair gebruik snapt iedereen het belang wel, maar waarom moeten ook onderzoekers bij die gegevens en dan ook nog eens Europa-breed? Dat roept soms huiver op.”
Zeldzame ziektes
Toch is de winst van bredere databeschikbaarheid volgens Bloemberg evident. Hij wijst in dit verband op het onderzoek naar zeldzame ziektes. Zonder voldoende data is het vrijwel onmogelijk nieuwe behandelingen te vinden. Zo zijn er tal van toepassingen op het terrein van onderzoek, innovatie en beleid waar data verschil kan maken.
Daar is volgens Bloemberg wel een cruciale randvoorwaarde aan verbonden. “ Het gebruiken van secundaire data staat of valt met vertrouwen. Vertrouwen in de data, maar ook vertrouwen in het feit dat data op een verantwoorde en veilige manier wordt gebruikt.”
Daar moet de HDAB straks op gaan toezien. Of zoals VWS het op de eigen site verwoordt: “De HDAB vervult ook een toezichthoudende rol, zodat het secundair gebruik altijd veilig, verantwoord en binnen de kaders van de wet plaatsvindt. Een HDAB moet monitoren en ingrijpen waar de regels niet goed gevolgd worden.”
Bestuurlijke dubbelrol
Deze bestuurlijke dubbelrol roept vragen op. Is de HDAB vooral bedacht als facilitator en dienstverlener of toch meer als arbiter en toezichthouder? Als dit laatste het geval is: kan een HDAB toezicht houden op spelregels die ze mede heeft opgesteld en dienstverlening die ze zelf uitvoert? Het antwoord op deze vraag wordt er niet eenvoudiger op wanneer bedacht wordt dat Nederland verschillende instanties telt die het werk van een HDAB geheel of gedeeltelijk kunnen uitvoeren. Naast ZBO’s zoals de NZa, het Zorginstituut, de IGJ en AP, kunnen mogelijk ook Health-RI, het RIVM of CBS een rol spelen.
Eenheid van taal
Naast bestuurlijke vragen zijn er technologische uitdagingen die invloed hebben op het werk van de HDAB. Denk aan gebrekkige interoperabiliteit en het zoeken naar eenheid van taal. Dit leidt soms nog steeds tot ongelukken, aldus arts Liesbeth Siderius, die in Utrecht optrad als vertegenwoordiger van patiënten met zeldzame ziekten. “We merken zelfs dat patiënten nog altijd onnodig overlijden omdat huisartsen en ziekenhuizen onderling geen informatie uitwisselen.” En als de uitwisseling voor primaire gebruik al niet op orde is -zo suggereerde Siderius- wat valt er dan te verwachten van uitwisseling voor secundair gebruik?
Tijdsdruk
Leveranciers lijken zich vooralsnog vooral druk te maken over de tijdsdruk waaronder de invoering van de EHDS en oprichting van de HDAB gebeurt. “We moeten heel veel gaan regelen”, aldus een vertegenwoordiger van EPD-leverancier ChipSoft. “We hebben minimaal anderhalf jaar nodig om een product te ontwikkelen, dus het wordt heel krap.” Daarbij worden leveranciers volgens deze zegsman ’te weinig betrokken’.
Om niet opnieuw het wiel uit te vinden, wil VWS de luiken naar buiten open zetten. Verschillende landen zijn al bezig met een HDAB-achtige voorziening. Eén van de koplopers is Frankrijk waar vijf jaar geleden een Health Data Hub is opgezet.
Bruikbare tips
“Dat betekent niet dat we antwoord op alle vragen hebben”, aldus Mario Jendrossek, director European & International Affairs. Niettemin had Jendrossek bruikbare tips. “Begin met concrete projecten en schakel vooral de gegevenshouders zoals ziekenhuizen vroegtijdig in. Zeker datahouders met een onderzoekachtergrond zijn er vaak niet happig op om data te delen.” Dergelijke reserve wordt volgens Jendrossek mede gevoed door onduidelijkheid over de vergoeding voor het hergebruik van data.
Om defensief gedrag voor te zijn, wil VWS van meet af zoveel mogelijk stakeholders bij de ontwikkeling van de HDAB betrekken. Sleutelwoorden in dit proces zijn co-creatie, transparantie, coöperatie en vertrouwen. “We willen samen met jullie HDAB neerzetten”, aldus Karin Oost, die als senior communicatieadviseur van VWS werkpakketleider communicatie is bij het HDAB-project. “In plaats van stakeholdermanagement mikken we op stakeholderengagement. Nú is de kans om kritiek om te zetten in iets constructiefs.”
Of deze aanpak vruchten afwerpt, moet de komende jaren blijken. De grote opkomst bij de kick off van meer dan driehonderd deelnemers bewijst in ieder geval dat er grote betrokkenheid leeft in het zorgveld.
