Maar liefst één op de twintig thuiswonende ouderen krijgt te maken met een vorm van ouderenmishandeling. Het is belangrijk dat zorgprofessionals de signalen herkennen en bespreekbaar maken, maar dat is niet zo eenvoudig. De VR-training Achter de V(oo)Rdeur biedt tools om hiermee aan de slag te gaan.
Die vrolijke meneer slachtoffer van ouderenmishandeling? En zijn vriendelijke echtgenote de pleger? Het zou zo maar kunnen volgens volgens Maaike Brunekreef, aandachtsfunctionaris huiselijk geweld en kindermishandeling bij Isala. Eén ding heeft ze namelijk wel geleerd in de twaalf jaar die ze werkt in het vakgebied van huiselijk geweld: niets is wat het lijkt.
Kort lontje
“Er bestaan nog veel misverstanden over geweld achter de voordeur”, legt ze uit. “Mensen denken bijvoorbeeld dat plegers altijd geweldsbeluste types zijn. Terwijl het in werkelijkheid om overbelaste mantelzorgers kan gaan die door vermoeidheid en uit machteloosheid dingen doen die ze eigenlijk niet willen. Of die niet begrijpen dat bepaald gedrag bij een ziektebeeld hoort en daardoor een korter lontje krijgen.”
Kans op hulp
Ouderenmishandeling blijft vaak onopgemerkt, temeer daar die achter de voordeur plaatsvindt. “Toch kunnen zorgverleners signalen leren herkennen”, zegt Brunekreef. “Als ze daar vervolgens een gesprek over aangaan met de betrokkenen, is er kans op hulp. Het hoeft dan echt niet altijd te gaan om een melding bij Veilig Thuis of andere ingrijpende maatregelen. Als een zorgprofessional vanuit oprechte zorg kijkt wat er nodig is, kan dat al heel erg helpen.”
Wegkijken geen optie
Dat is niet altijd gemakkelijk. “Als je signalen ziet die zouden kunnen wijzen op ouderenmishandeling, ben je als zorgprofessional verplicht de stappen van de meldcode te doorlopen. Dat betekent nogal wat. Sommige zorgmedewerkers kijken daarom weg. Maar dat is naar mijn mening geen optie. Zorgprofessionals hebben de morele plicht te staan voor de veiligheid en het welbevinden van ouderen. Dat hebben ouderen ook nodig; door hun toenemende kwetsbaarheid worden zij steeds afhankelijker van hun omgeving. Daarmee groeit de kans op misbruik.”
Topje van de ijsberg
De cijfers liegen er dan ook niet om: een op de twintig thuiswonende ouderen van 65 jaar of ouder krijgt te maken met een vorm van ouderenmishandeling. Financieel misbruik komt het meest voor, gevolgd door psychische en lichamelijke mishandeling. En dat is volgens Brunekreef nog maar het topje van de ijsberg, omdat lang niet alle misbruik wordt gezien en gerapporteerd.
Taboe
Daar komt bij dat er een groot taboe op het onderwerp rust. Brunekreef: “Zeker de oudere generatie vindt het ontzettend lastig om over mishandeling te praten. Plegers en slachtoffers schamen zich vaak. Of ze realiseren zich niet dat het mishandeling betreft. En als het om een echtpaar gaat, denkt het slachtoffer al snel: we zijn met elkaar getrouwd, dus moet ik dit maar accepteren. Het is een extra obstakel als het slachtoffer voor mantelzorg afhankelijk is van de pleger.”
Herkennen en bespreken
Om zorgprofessionals tools te geven waarmee ze signalen van ouderenmishandeling kunnen herkennen en bespreken, bedacht Brunekreef de virtualrealitytraining Achter de V(oo)Rdeur. Ze ontwikkelde deze in samenwerking met Isala, Veilig Thuis IJsselland en het programma ‘Geweld hoort nergens thuis’ Zwolle. De Mannen Zonder Pak zorgden voor de technische uitvoering.
“De training is er voor alle zorgprofessionals die werken met ouderen: verzorgenden, verpleegkundigen, artsen en paramedici”, vertelt Brunekreef. “In het eerste deel van de training worden de deelnemers meegezogen in een casus. Vanuit het perspectief van een zorgverlener ontmoeten ze een oudere man en zijn overbelaste mantelzorgende zus. De broer en zus worden gespeeld door acteurs die de situatie levensecht neerzetten.”
Keuzes maken
“Gaandeweg komen de deelnemers meermaals voor een keuze te staan. Wat valt op in deze situatie en wat ga je doen? Op basis van die beslissing activeren de deelnemers met hun ogen de volgende scène. Merken ze na een poosje dat hun keuze geen verstandige was? Dan kunnen ze de klok terugdraaien en een andere keuze maken die ook een andere uitkomst geeft.”
Herkenbare situaties
Voor de verschillende scenario’s is samengewerkt met lokale zorgprofessionals die met ouderen werken. Brunekreef: “We hebben gevraagd welke situaties zij regelmatig zien, hoe zij daarop reageren en wat er vervolgens gebeurt. Al die ingrediënten hebben we in de blender gegooid en zo zijn er herkenbare en invoelbare scenario’s ontstaan.”
Good practice
Na de casus start het tweede deel van de training. Daarin gaat de zorgverlener in de film een gesprek aan met de zus over de zorgelijke signalen. “De deelnemer zit – via de VR-bril – bij het gesprek dat fungeert als good practice”, vertelt Brunekreef. “De zorgverlener in de film is mijn collega. Zij voert dit soort gesprekken dagelijks.”
Uitrol
De implementatie van Achter de V(oo)Rdeur heeft door de corona-lockdowns wat vertraging opgelopen. Isala gaat de training inzetten als pilot voor geriatrisch verpleegkundigen, waarna de Isala Academie de training implementeert. Na de zomervakantie worden de eerste trainers opgeleid. De weg ligt dan open naar een bredere implementatie in de regio IJsselland, waar Veilig Thuis de trainingen zal verzorgen.
Droom
Maar Brunekreefs horizon reikt verder: “Op den duur willen we uitbreiden naar andere ziekenhuizen, kennisinstituten en wellicht ook opleidingen. Het is mijn droom om deze VR-training in co-creatie door te ontwikkelen met nieuwe scenario’s over geweld in afhankelijkheidsrelaties, niet alleen bij ouderen. Dit thema verdient het om vanuit steeds nieuwe invalshoeken veel kwartjes te laten vallen.”
Achter de V(oo)Rdeur is tijdens de Dutch Health Week te vinden in het Dutch Health Hub Lab
