In een vergrijzende samenleving worden informele zorg en ondersteuning steeds belangrijker. Het besef groeit dat dit geen individuele verantwoordelijkheid is, maar een gemeenschappelijke opgave. Hoe creëer je zo’n zorgzame gemeenschap? Op zoek naar antwoorden nam Ouder Worden 2040 de bezoeker op sleeptouw tijdens de recente volkshuisvestingbeurs WOCODA.
“Gemeenschapsvorming speelt een cruciale rol in het voorkomen van zorgvragen”, luidt de toelichting op één van de inspiratietours die Ouder Worden 2040 tijdens WOCODA organiseert. “Een sterke community bevordert sociale verbondenheid, voorkomt eenzaamheid en stimuleert bewoners om voor elkaar te zorgen. Dit verlaagt niet alleen de druk op professionele zorg, maar verhoogt ook de kwaliteit van leven. […] Samen bouwen we aan buurten waar zorg voorkomen wordt door verbondenheid.”
Stadsveteraan
Dat ‘verbondenheid’ een herkenbare vlag verdient, heeft ontwikkelaar AM goed begrepen. In plaats van over ouderen of senioren, spreekt AM liever van “stadsveteranen”. Een Stadsveteraan is een vitale 55-plusser die sterk verbonden is aan de stad en de lokale gemeenschap, aldus AM. “De diversiteit en dynamiek van de stad geeft hen energie. Zij kiezen bewust voor een kleine en compacte een- of tweekamerwoning en delen veel faciliteiten in het gebouw. Daar krijgen zij de levendigheid van de stad en het complex voor terug.”
Gemeenschappelijke voorzieningen
Onder de noemer ‘Stadsveteraan 020’ wordt het woonconcept momenteel in Amsterdam gerealiseerd, Rotterdam volgt. Al doende leert de projectontwikkelaar welke aspecten goed werken en welke minder, legt ontwikkelingsmanager Anneke Speelman uit. “Om gemeenschappelijke voorzieningen zoals een activiteitenruimte te realiseren, halen we zo’n tien vierkante meter van het woonoppervlak af. Dat werkt goed. Maar experimentele vormen zoals twee of drie bewoners onder één dak, dat werkt minder.”
Op termijn krijgt het wooncomplex wellicht ook een wijkfunctie, maar voorlopig staat gemeenschapsvorming voorop. “We zijn nu eerst bezig om intern een community te realiseren. Met 145 nieuwe bewoners heeft dat prioriteit.”
Gemengd wonen
Woningbouwcorporatie Portaal is al een jaar of tien bezig met ‘gemengd wonen’. Dit is in de woorden van de woningbouwvereniging ‘een woonvorm waarbij bewoners met en zonder woonbegeleiding er doelbewust voor kiezen om in georganiseerd verband samen te wonen’. “De uitdaging is om een mini-samenleving te organiseren”, zegt adviseur volkshuisvesting Marcel Petersen. “Je zoekt dus naar een passende mix van doelgroepen. Daarbij gaat het om zaken als de bereidheid om buren te helpen of mee te doen aan activiteiten.”
Stappenplan
De ervaringen heeft Portaal vastgelegd in een handzame waaier waarin beknopt de zeven bouwstenen voor gemengd wonen staan weergegeven. Met dit stappenplan zijn nog niet alle uitdagingen rond gemengd wonen de wereld uit, erkent Petersen. “Je moet de begeleiding met veel verschillende partijen opzetten, dus samen werken is een uitdaging. Je wilt een gemeenschap opbouwen. Dat is niet onze kerntaak. Dus is er vaak discussie met gemeenten en zorgaanbieders over wie welke rol pakt. Ook zie je dat begeleiding vaak uit tijdelijke subsidies wordt bekostigd.”
Meer dan stenen stapelen
Ontwikkelaar Zenzo is naar eigen zeggen gespecialiseerd in het samenbrengen van uiteenlopende partijen. “Ontwikkelen is veel meer dan stenen stapelen”, reageert conceptontwikkelaar Coen Hendriks. “Geslaagd bouwen doe je door de juiste verbindingen te leggen. Je hebt partners nodig om te zien waar behoefte aan is. Daarom betrekken we toekomstige bewoners en gebruikers vroegtijdig bij de planontwikkeling. Wij proberen gebouwen zo in te richten dat we informele zorg bevorderen en formele zorg ontlasten.”
Kunstenaars
Als voorbeeld van deze manier van werken haalt Hendriks de herontwikkeling van een woonzorg-complex in Breda aan. Daar is ook ruimte voor een kunstenaarscollectief. Kunstenaars doen één dag in de week vrijwilligerswerk als tegenprestatie voor een zachte huurprijs. “Dan krijg je ontmoeting en kun je iets betekenen voor mensen. Met plezier wonen is niet afhankelijk van een dure architect. Het belangrijkste is de omgeving. Ken je jouw buren, kun je elkaar ontmoeten.”
Betrokken buurt
‘Ontmoeting’ is ook het sleutelwoord bij Wij, de wijk. Met als motto ‘Wij de wijk maakt van individuele bewoners een betrokken buurt’, probeert het initiatief buurtbewoners op een laagdrempelige manier bij elkaar te brengen. “Mensen gaan elkaar pas helpen als ze elkaar kennen”, legt Marianne Euverman uit. “Dat begint met activiteiten. Of het nou sjoelen is of iets anders, dat maakt niet uit. Als die eerste activiteit er maar is.”
Met laagdrempelige activiteiten als basis, daarbij ondersteunt door buurt-hosts en een eigen community app, bouwt Wij, de wijk aan buurtgemeenschappen. “Zie het als een soort familie”, zegt Euverman. “Als je fysiek aanwezig bent, kun je stap voor stap verder opbouwen.”
Blijvende waarde
Of de Wij, de wijk-app wel AVG-proof is, wil een deelnemer aan de inspiratietour weten. “Er zijn uitdagingen genoeg”, vat tourguide Daniël Mogendorff de rondgang samen. Als de middag één ding laat zien, is het toch wel dat er tal van kansen en mogelijkheden zijn om vitale gemeenschappen te ondersteunen. Met gebouwen of anderszins.
Of zoals organisator BeBright het verwoordt: “Door woonomgevingen te ontwerpen met ruimte voor ontmoeting, gezamenlijke activiteiten en gedeelde voorzieningen, kunnen ontwikkelaars bijdragen aan een veerkrachtige samenleving. […] Vastgoed dat bijdraagt aan sterke gemeenschappen is toekomstbestendig, aantrekkelijk en van blijvende waarde, zowel maatschappelijk als economisch. Samen bouwen we aan buurten waar zorg voorkomen wordt door verbondenheid.”
