Ernstige hersenziekten zoals ALS, Alzheimer en Parkinson zijn nu nog ongeneeslijk. Dat gaat de komende tien jaar waarschijnlijk veranderen. Het jonge biotechnologiebedrijf VectorY verwacht over ongeveer twee jaar te kunnen beginnen met het klinisch testen van een nieuwe therapie tegen ALS.
Door Erik te Roller, foto Nils van Houts
Sander van Deventer, CEO van VectorY: “Met het ontwikkelen van nieuwe therapieën voor hersenziekten zijn we op een kruispunt aangekomen. Ziekten zoals ALS, Alzheimer, Parkinson en Huntington staan nu nog als hopeloos bekend. Alleen aan de symptomen valt wat te bestrijden. Als je bijvoorbeeld Parkinson hebt en erg trilt, kun je een middeltje krijgen wat dat trillen vermindert. De ziekte gaat gewoon door. Wij werken aan therapieën die juist de oorzaak van die ziekten aanpakken. We verwachten over enige jaren ook therapieën tegen andere hersenziekten te kunnen aanbieden.”
In 2020 richtte Van Deventer VectorY samen op met Chief Scientific Officer Pavlina Konstantinova. Inmiddels werken er zeventig mensen. Van Deventer heeft een lange staat van dienst. In 1998 richtte hij samen met anderen het gentherapiebedrijf Amsterdam Molecular Therapeutics (AMT) op, dat tegenwoordig UniQure heet. Hij was hier onder andere wetenschappelijk directeur en CEO.
Konstantinova was eerder Vice President Research bij UniQure. Ze werkt al meer dan twintig jaar aan de ontwikkeling van gentherapie, zoals voor de ziekte van Huntington.
Verbeteren gentherapieën
Al eerder, in 2012, kwam UniQure als eerste in de wereld met de gentherapie Glybera tegen de stofwisselingsziekte lipoproteïne lipase deficiëntie. In november 2022 kreeg UniQures gentherapie Hemgenix tegen hemofilie toelating tot de Amerikaanse markt. Verder zien de eerste resultaten van het klinische onderzoek met een therapie voor de ziekte van Huntington er veelbelovend uit.
Waarom zijn Van Deventer en Konstantinova niet bij UniQure gebleven? Van Deventer: “We hadden ideeën over het verbeteren van gentherapieën voor ziekten in het brein. Bij klassieke gentherapie vervang je alleen een gen, zoals bij een patiënt met hemofilie, die daarna in staat is een stollingsfactor voor het bloed zelf te produceren. Hier werken we met een heel andere aanpak. Die is erop gericht de klontering van eiwitten in zenuwcellen in de hersenen tegen te gaan en geklonterde eiwitten op te ruimen. Door de aanwezigheid van geklonterde eiwitten sterven de zenuwcellen namelijk langzaam af.”
Onderliggende oorzaak hersenziekten
Konstantinova: “Die klontering van eiwitten is de onderliggende oorzaak van hersenziekten, waaronder verschillende soorten dementie, de ziekte van Parkinson, ALS en de ziekte van Huntington. Door een technologie te ontwikkelen die de klontering van eiwitten tegengaat en helpt geklonterde eiwitten op te ruimen, zullen we straks beschikken over een platform voor de bestrijding van verschillende hersenziekten.”
Naar verwachting kan het klinisch onderzoek van de nieuwe therapie met ALS eind 2024 of begin 2025 starten. “We denken na zes maanden studie al iets te kunnen zeggen over de effectiviteit van de behandeling. Dat heeft ermee te maken dat patiënten bij ALS veel sneller achteruitgaan dan bij andere hersenziekten. Daardoor kun je al snel constateren of een behandeling effect heeft of niet”, verklaart Van Deventer.
Productie snel opschalen
Om klinisch onderzoek te kunnen doen, moet VectorY voldoende van het nieuwe product kunnen maken. “Uit ervaring weten we dat je op tijd moet beginnen met het opzetten van de productie. In 2020 besloten we dan ook om, meteen parallel aan de ontwikkeling van de therapie, aan het opzetten van de productie te beginnen. Daarom ook werken hier al zeventig mensen”, licht Van Deventer toe.
“Met de financiële leaseconstructie van investeerder Mibiton is een 50 liter bioreactor aangeschaft, waarin al product wordt gemaakt. Het prettige van deze financiering is, dat er meer van het startkapitaal overblijft om medewerkers van te kunnen betalen.”
Volgens Konstantinova onderscheidt VectorY zich van andere bedrijven die dergelijke producten kunnen maken doordat het beter in staat is de productie op te schalen. Hierdoor vallen de kosten per producteenheid lager uit en is de therapie dus goedkoper aan te bieden.
“De huidige 50 liter bioreactor gebruiken we alleen voor procesontwikkeling. Inmiddels zijn we al bezig het proces naar een schaal van 200 liter te brengen. Uiteindelijk willen we het proces in een bioreactor van 2000 liter gaan uitvoeren, waarmee we veel goedkoper kunnen produceren”, vult Van Deventer aan.
Winst maken
Wanneer VectorY voor het eerst winst zal maken, valt moeilijk te zeggen. “Voordat de eerste resultaten van klinisch onderzoek beschikbaar komen, maak je in een medisch biotechnologiebedrijf al gauw 200 à 300 miljoen euro aan kosten. Maar die verdien je ruimschoots terug als de therapie succesvol is. Als onze therapie voor ALS succesvol is, opent zich een markt van naar schatting 5 miljard euro per jaar”, aldus Konstantinova.
Oorzaak aanpakken
“Er zijn al middelen tegen ALS op de markt, maar die leveren slechts een levensverlenging van enkele maanden op. Wij verwachten dat het ziektebeeld door ons product drastisch zal veranderen, dat wil zeggen dat patiënten voor jaren genezen zijn. We willen echt de oorzaak van de ziekte aanpakken”, benadrukt Van Deventer nogmaals.
Als voorbeeld noemt hij Hemgenix van UniQure. Hemofiliepatiënten moeten zich nu twee keer per week inspuiten met het stollingseiwit dat ze missen. Toch hebben ze nog last van bloedingen en gewrichtsklachten of hebben een hersenbloeding gehad, waardoor ze halfzijdig verlamd zijn. Daardoor kunnen de medische kosten voor een hemofiliepatiënt gedurende hun hele leven oplopen tot 9 à 12 miljoen euro.
“Met Hemgenix krijg je een half uur lang een infuus in de kliniek en blijft daar nog een nacht ter observatie. Daarna ga je naar huis en is het goodbye, want je maakt voortaan zelf je stollingsfactor en hoeft jaren niet meer terug te komen”, aldus Van Deventer.
Optimistisch
Wanneer de therapie tegen ALS precies beschikbaar zal komen, valt moeilijk te voorspellen. “Dat duurt nog een aantal jaren. Voor Nederland kun je daar nog twee jaar bij optellen, want de registratie van geneesmiddelen loopt hier gemiddeld twee jaar achter op andere landen in Europa.
Dat neemt niet weg dat hij optimistisch is over de behandeling van hersenziekten in de toekomst. “In 1987 ben ik geregistreerd als internist. In die tijd stierven mensen aan aids en ondervonden mensen ernstige gevolgen van ziekten als reuma, multiple sclerose en noem maar op. Die ziekten zijn nu goed behandelbaar, ook hemofilie sinds kort. Voor ziekten van ons brein, zoals ALS, Parkinson en dementie liggen er dankzij de nieuwe technologie soortgelijke successen in het verschiet.”
Bron: Mibiton
