Een lage sociaaleconomische status leidt bijna vanzelfsprekend tot leefstijl-gerelateerde ziekten. Van generatie op generatie. Shakib Sana ziet het als huisarts in achterstandswijken voor zijn ogen gebeuren. Wat is er nodig om de gezondheidskloof te dichten? Taal mag in ieder geval geen reden zijn om mensen van leefstijlprogramma’s uit te sluiten, vindt Sana.
“Als we op deze weg doorgaan, wordt het dweilen met de kraan open! Dan zal ik de komende decennia steeds meer patiënten behandelen die steeds zieker worden door leefstijlfactoren.”
Een noodkreet uit de mond van Sana. Hij werkt als huisarts in de Rotterdamse wijk Delfshaven en in Leerdam-West. Zijn patiënten zijn voor een groot deel mensen met een lage sociaaleconomische status die lijden aan leefstijl-gerelateerde ziektes als obesitas en diabetes. Ze leven vaak in armoede en doen fysiek zwaar werk. Velen hebben een migratieachtergrond.
Gezonde keuze is luxe
“Als huisarts zie ik zowel de grootouders, ouders als kinderen van een familie”, zegt Sana. “Wat opvalt, is dat leefstijl van generatie op generatie wordt doorgegeven. En daarmee ook de leefstijlziektes. Niet alleen mijn volwassen patiënten worden steeds obeser, dat geldt ook voor hun kinderen. Als ik dat bespreekbaar maak, hoor ik schrijnende verhalen. Ze maken één ding heel duidelijk: het is een luxe om gezonde keuzes te kunnen maken. Met maar tien euro te besteden, is de weg naar ongezonde, calorierijke voeding kort. Mensen moeten immers hun honger en die van hun kinderen stillen. Groente en fruit zijn duur en veel mensen schamen zich om naar de Voedselbank te gaan.”
Vertrouwen in huisarts
Oplossingen moeten volgens Sana vanuit verschillende hoeken komen. Voor zijn eigen beroepsgroep ziet hij vooral een signaleringsfunctie weggelegd. “Meer dan 90 procent van de patiënten heeft vertrouwen in zijn of haar huisarts. Laten we dat vertrouwen gebruiken om met onze patiënten over hun leefstijl te praten. Zo kunnen we het zaadje planten voor kennis over de link tussen ongezond eten en ziektes. Het is voor patiënten in armoede weliswaar lastig hun leefstijl te veranderen, maar we kunnen altijd samen kijken naar de belemmeringen en mogelijkheden.”
Langer spreekuur
Persoonlijk contact is de sleutel. Maar daar is extra tijd op het spreekuur voor nodig, vindt Sana. “Ik merk dat ik aan tien minuten per patiënt nooit genoeg heb. De problemen van mensen zijn complex. Er liggen vaak psychosociale factoren aan ten grondslag en het kost tijd om die boven tafel te krijgen. Bovendien zijn veel mensen niet voldoende taalvaardig. Dat maakt zo’n leefstijlgesprek extra lastig.”
Uitsluiting GLI-programma’s
Voor het dichten van de gezondheidskloof heeft Sana ook een boodschap aan bestuurders: “Zorg dat leefstijlverandering voor iedereen beschikbaar komt! Op dit moment mogen mensen alleen deelnemen aan de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI)-programma’s als ze de Nederlandse taal beheersen. Op die manier sluit je veel mensen met een migratieachtergrond uit. Terwijl je weet dat juist zij vaak in de achterstandswijken van steden wonen waar veel leefstijl gerelateerde ziektes voorkomen.”
Meer inclusie
“Nu wordt vaak eerst vijf jaar lang gekeken of een leefstijlprogramma werkt voor een deel van de bevolking. En daarna hangen ze er een supplement aan voor de groepen die niet mee konden doen. Dat is geen goed idee. Je weet na die vijf jaar namelijk helemaal niet of die groepen daadwerkelijk baat hebben bij dat programma. Het is daarom heel belangrijk dat bestuurders interventies in onderzoeks- en richtlijnverband samen met het veld inclusiever maken. Al op de tekentafel moet er aandacht zijn voor groepen met sociaaleconomische achterstand.”
Welvaart verdelen
Daarmee zijn we er nog niet. Sana: “Je kunt mensen gedragsverandering aanleren, maar als ze vervolgens nog steeds maar tien euro te besteden hebben, blijft het mis gaan. De gezondheidskloof is daarom niet alleen het probleem van het ministerie van Volksgezondheid, maar ook van Armoedebestrijding en Financiën. Die departementen moeten zich buigen over vragen als: hoe gaan wij onze welvaart op een andere manier verdelen? En hoe zorgen we dat gezond eten minder duur is?”
Weg met btw op groente en fruit
Over dat laatste zegt Sana: “In het regeerakkoord is afgesproken dat het kabinet kijkt of de btw op groente en fruit naar 0 procent kan gaan. Maar tot nu toe blijft de discussie steken bij de vraag of een maaltijdsalade met een stukje appel erin wel of geen groente is. En fruitsap wel of geen fruit. Je kunt eindeloos blijven wikken en wegen, maar daar is geen tijd voor. Ik zou zeggen: hak die knoop gewoon door!”
“Hetzelfde geldt voor alcohol en tabak. Hoelang wil je blijven praten met de alcohol- en tabakslobby en met bijvoorbeeld supermarkten die die producten verkopen? Wil je hun belangen echt zwaarder laten wegen dan de gezondheid van mensen? En dat terwijl de druk op de zorg steeds groter wordt. Dit is niet uit te leggen. Je kunt jaren door blijven lobbyen maar een sigaret blijft een sigaret.”
Kwaliteit van leven
“We worden met z’n allen steeds ouder, maar uiteindelijk is het de kwaliteit van leven die telt. Als arts kan ik je de beste behandeling geven waarmee je misschien wel vijftien jaar langer leeft. Maar wat heb je daaraan als dat betekent dat je vijftien jaar lang het ziekenhuis in- en uitgaat? Ik denk heel weinig. Laten we dus als artsen, bestuurders, zorgverzekeraars en politici de handen ineenslaan en zorgen dat er een generatie komt die gezonder is.”
