Hoe vind je houvast in een tijd waarin niets meer vanzelfsprekend is? Roek Lips, film- en theatermaker, schrijver en motivator, wijdt zijn huidige leven aan deze vraag. In zijn bestaan sloeg het noodlot tot tweemaal toe.
In 2011 verloor hij zijn 18-jarige zoon Job, die met vrienden ging zwemmen in de Spaanse zee. Vorig jaar schudde opnieuw de grond onder Lips’ voeten toen hij die diagnose acute myeloïde leukemie kreeg. “Ik vraag me niet meer af wat ik van het leven wil. Wat wil het leven van mij?”
Job is 18 als hij met studievrienden afreist naar de Spaanse plaats San Sebastian. Eenmaal aangekomen, stuurt hij zijn vader nog een berichtje: ‘I’m there’ met een dikke kus. Een dag later krijgt Lips het bericht dat Job vermist is geraakt in de zee. Hij stapt meteen in de auto naar Spanje, waar hulpdiensten dagenlang met helikopters zoeken naar Job. Tevergeefs. Na een week krijgt Lips te horen dat hij maar beter naar huis kan gaan. De hoop dat Job nog gevonden wordt, is opgegeven. “Ik weet nog dat ik naar huis reed en dacht: ik ga terug naar een wereld waarin niets meer vanzelfsprekend is.”
Verdriet en leegte
Lips is in die tijd bestuurder bij de publieke omroep. Hij neemt een pauze van zijn werk en schrijft ‘Het boek Job’, over zijn zoektocht om te leren omgaan met het diepe verdriet en de leegte na de dood van zijn zoon.
“Na een paar maanden ben ik weer aan de slag gegaan”, vertelt Lips. “Met plezier, maar toch knaagde er een stemmetje in mijn hoofd. Deed ik nog wel de juiste dingen? Die stem werd zo luid dat ik hem niet meer kon negeren. Ik heb ontslag genomen bij de omroep, terwijl ik nog geen idee had wat ik dan wél moest doen. Ik had me altijd afgevraagd wat ik van het leven wilde. Die vraag besloot ik om te draaien: wat wil het leven van mij?”
Crisis en verwarring
Het antwoord dient zich min of meer vanzelf aan. “Een paar mensen wisten dat ik geen baan meer had en vroegen of ik hen wilde begeleiden. Dat groeide al snel uit tot een eigen bedrijf voor de ontwikkeling van mensen en organisaties. Ik kwam op plekken waar ik nooit eerder was geweest, zoals bij ministeries, het betaald voetbal en in bestuurskamers van grote ziekenhuisorganisaties.”
“Na verloop van tijd begon me iets op te vallen: veel mensen dóén alsof ze weten wat de juiste koers is, maar weinigen weten het daadwerkelijk. Het lijkt of we allemaal een beetje in de war zijn. Als het over echt belangrijke vragen gaat, is de cockpit leeg. Het werd mij steeds duidelijker: we leven in een wereld die in crisis en verwarring is. Daartoe moeten we ons zien te verhouden, collectief maar ook individueel.”
“Hoe vinden we houvast in een tijd waarin niets meer vanzelfsprekend is? Voor die vraag was ik sinds de dood van Job erg gevoelig geworden. Ik wilde er weleens over praten met iemand met veel levenservaring. Ik heb toen een prachtig gesprek gehad met de inmiddels overleden Paul de Blot, jezuïet en hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit. Hij was op dat moment 95 jaar.”
Houvast in wankele tijden
Bij dat ene gesprek blijft het niet. Lips heeft inmiddels gesprekken gevoerd met meer dan tweehonderd bestuurders, wetenschappers, kunstenaars en mensen met een bijzonder levensverhaal. Hij heeft ze met camera opgenomen. Al die gesprekken draaien om het vinden van houvast in wankele tijden. “Ik schrijf boeken over dat thema, publiceer erover in kranten, sta ermee in het theater en begeleid retraites over levensvragen. De gesprekken hebben me veel inzichten opgeleverd. Daar praat ik over met andere mensen, wat weer nieuwe inzichten oplevert, waarover ik ook weer in gesprek ga, enzovoort.”
Maanden in isolatie
Begin 2023 komt Lips’ drukbezette leven plots tot stilstand als het noodlot opnieuw toeslaat. Hij krijgt de diagnose acute myeloïde leukemie. Hij heeft het geluk dat er een passende donor wordt gevonden en ondergaat een stamceltransplantatie. Hiervoor moet zijn immuunsysteem worden afgebroken met chemotherapie. Maandenlang verblijft hij in strenge isolatie in een ziekenhuiskamer.
“Mijn belevingswereld was tot de kleinst mogelijke schaal teruggebracht. Ik dacht terug aan wat Paul de Blot mij verteld had: jezuïeten krijgen een lange opleiding van drie maal vijf academische jaren. Daarna volgt het jezuïetenjaar. Dat is het belangrijkste jaar, waarin ze geen nieuwe kennis meer opdoen maar alleen nog reflecteren op de opgedane kennis. Ik nam me voor van deze isolatieperiode een soort jezuïetenjaar te maken: een retraite in plaats van een ziekenhuisperiode. Ik ben verder gaan reflecteren op alle gesprekken die ik gevoerd heb en kreeg mooie nieuwe inzichten, onder meer over de aanvaarding van het lot. Daar is het boek Dit kan ook een goede tijd zijn uit voortgekomen.”
Menselijk contact gemist
Onlangs kreeg Lips een berichtje van een van zijn hematologen: ‘Dit boek moet iedere oncoloog en iedere verpleegkundige in Nederland lezen, want jij beschrijft precies wat er tijdens zo’n proces met een patiënt gebeurt.’
Wat hij daarmee bedoelde? “Onze zorg is heel efficiënt en professioneel ingericht. Niets dan lof daarvoor, want daardoor ben ik er nog. Maar er zijn ook momenten geweest dat mijn leven volledig leek samen te vallen met een spreadsheet vol getallen. Als ik bijvoorbeeld eens wilde vertellen over een bijzondere droom, was daar geen ruimte voor. Het is natuurlijk een puur persoonlijke ervaring, maar dat menselijke contact heb ik gemist. Ik ben ervan overtuigd dat het een belangrijk onderdeel van heling is.”
Weer rechtop staan
Hoe het nu gaat? “De ene dag beter dan de andere”, antwoordt Lips. “Ik ben heel blij dat de kanker op dit moment weg is, maar het blijft spannend. Ik heb nog last van de gevolgen van de loodzware behandelingen. Tegelijkertijd ben ik erg blij dat ik mijn werkzaamheden weer heb kunnen oppakken met nog meer verdieping dan voorheen.”
“Er is ook rouw omdat ik een deel van mijn oude leven heb moeten achterlaten. Ik geloof niet dat rouw volgens een bepaald model met keurig opeenvolgende fases verloopt, zoals weleens wordt beweerd. Rouw komt in golven, is onvoorspelbaar en kan je zomaar overvallen. Na Jobs dood heb ik leren buigen voor het leven. Vanuit die buiging kon ik op een nieuwe manier weer rechtop gaan staan. Ook nu zal ik een manier vinden om me opnieuw te verhouden tot het leven. Dat is hard werken, maar gelukkig wel met een nieuw perspectief.”
Op woensdag 11 september is Roek Lips hoofdspreker op het symposium ‘Verder na verlies: een dag om te delen’ van Missie Mentaal en Alles is Gezondheid.
