A cure for every cancer. Met dit doel voor ogen heeft het Antoni van Leeuwenhoek in mei een Centrum voor Vroegdiagnostiek geopend. Vroegtijdige opsporing van tumoren betekent meer behandelopties die vaak minder ingrijpend en kostbaar zijn, aldus onderzoeker René Bernards.
Maar de ene kanker is de andere niet, benadrukt Bernards. Vroegdiagnostiek is in zijn ogen vooral zinvol als dat samen gaat met fundamenteel onderzoek gericht op het effectiever combineren van medicijnen.
Vanwege de complexiteit en de hoge ziektelast noemde de Indiase arts en auteur Siddhartha Mukherjee kanker in zijn gelijknamige boek ooit ‘De keizer aller ziektes’. Die keizer van zijn troon te stoten, dat is waar Bernards naar eigen zeggen ‘al veertig jaar elk dag vroeg voor uit zijn bed komt’.
Als moleculair oncoloog bij het AVL/Nederlands Kanker Instituut in Amsterdam onderzoekt hij op celniveau de biologische mechanismen die kanker sturen en beïnvloeden. Doel: het vinden van nieuwe precisie-geneesmiddelen en combinatietherapieën.
Combineren van geneesmiddelen
Wat het combineren van geneesmiddelen vermag, heeft de strijd tegen aids laten zien, legt Bernards uit in de podcastreeks ‘Eerder meten, beter weten’. “Als je één middel geeft, is de kans dat een virus resistent wordt één op één miljoen. Als je twee middelen gebruikt dan is de kans een miljoen keer een miljoen, oftewel tien tot de twaalfde macht. Maar een patiënt heeft nog steeds meer virussen dan dat, dus ook tegen twee middelen wordt een virus resistent. Maar tegen drie niet, want dan hebben we het over tien tot de achttiende macht en zoveel virusdeeltjes zijn er niet. Datzelfde concept moeten we in de oncologie toepassen. Door een combinatie van geneesmiddelen is kanker is chronisch te maken.”
Momenteel zijn er circa duizend kankergeneesmiddelen in omloop. Volgens Bernards ruim voldoende om ‘vrijwel elke kanker te behandelen’. “Maar we zetten ze niet optimaal in”, constateert Bernards. Dat is mede te wijten aan de opstelling van de farmaceutische industrie. “Het verdienmodel is gericht op nieuwe middelen, want daar rust patent op en dat kun je voor veel geld verkopen.” Gevolg is dat er telkens nieuwe, veelal peperdure behandelingen beschikbaar komen.
Vroege opsporing
Een ‘pervers model’, waar Bernards en zijn collega’s liefst van zouden loskomen. Zelf produceren van een geneesmiddel zoals het AVL in het recente verleden deed, kan een stap in die richting zijn. Ook het versnellen van onderzoek helpt mee. “We hebben nu genetische methoden om snel miljoenen combinaties te testen, waardoor we niet langer één op één hoeven te testen.”
Genetisch methoden hebben ook hun intrede gedaan bij vroegdiagnostiek. “We hebben nu technologie waarmee we DNA in het bloed kunnen opsporen”, vertelt Bernards. “Als je dat kunt meten, kun je kanker in een heel vroeg stadium opsporen.”
Vertekend beeld
De vraag is of dit altijd zinvol is. De statistiek kan volgens Bernards in ieder geval een vertekend beeld geven van het nut van vroegdiagnostiek. “Als je duizend zware rokers door een CT-scan haalt, tref je bij een aantal een vroeg stadium van longkanker aan. Dat kun je behandelen. Als zo’n patiënt later door uitzaaiingen toch overlijdt, dan zeggen de statistieken dat deze patiënt acht jaar heeft geleefd met longkanker. Als hij niet was gescreend, was hij misschien op hetzelfde moment overleden, maar alleen op een later tijdstip met ernstiger klachten in het ziekenhuis beland. Volgens de statistiek heeft hij dan maar drie jaar met kanker geleefd, dus zie daar het nut van vroegdiagnostiek.”
Bevolkingsonderzoek
Toch moeten de mogelijkheden van vroegdiagnostiek beslist worden meegenomen in het kankeronderzoek, vindt Bernards: “Hoe meer kankercellen, hoe groter de kans dat een cel ongevoelig wordt voor therapie. Dus hoe vroeger je behandelt, hoe meer kans op goede reacties.”
Een goed voorbeeld in dit verband is de aanpak van darmkanker. “Bij het bevolkingsonderzoek naar darmkanker detecteer je niet de kanker per se, maar een voorstadium. Als je dan kunt ingrijpen, dan krijgt een patiënt helemaal geen kanker.”
In de podcastreeks Eerder meten, beter weten komen naast René Bernards onder andere wetenschappers Wiesje van der Flier, Manon Spaander en Charlotte Teunissen aan het woord, net als oud-minister Edith Schippers, zorgpublicist Willem Wansink en zorgondernemer Loek Winter.
