Hebben patiënten met behandelresistente depressie aantoonbaar baat bij gebruik van psilocybine? Ja, stellen onderzoekers op basis van het voorlopig grootste internationale onderzoek naar de therapeutische inzet van psychedelica. Afhankelijk van de dosering ging bijna een derde van de onderzochte patiënten, waaronder ook Nederlandse, in snelle remissie.
Wereldwijd kampen naar schatting rond de 100 miljoen mensen met behandelresistente depressie. ‘Behandelresistent’ wil zeggen dat ze zonder succes tenminste twee soorten behandeling hebben gehad. De helft van deze patiënten is niet in staat om dagelijkse routinetaken uit te voeren. Naast groot persoonlijk lijden brengt dit ook hoge maatschappelijke kosten met zich mee. Alleen al voor het Verenigd Koninkrijk is dit becijferd op bijna vier miljard pond.
Schaal
De wetenschap ziet al langer aanwijzingen dat psilocybine, het werkzame psychoactieve bestanddeel in ‘magische’ paddenstoelen, patiënten verlichting kan brengen. Nu is hier voor het eerst op schaal internationaal onderzoek naar gedaan. In totaal deden 233 patiënten mee, verspreid over 22 locaties in Amerika, Europa en het Verenigd Koninkrijk. In Nederland waren UMC Utrecht, UMC Groningen en LUMC bij het onderzoek betrokken.
Noodzaak
Over het waarom van deze Nederlandse betrokkenheid kan psychiater Metten Somers van UMC Utrecht kort zijn. “Ik werk zelf in een kliniek voor behandelresistente depressie. Van de patiënten met een depressie reageert zo’n 60 procent op de eerste medicamenteuze behandelstappen. Als die geen effect hebben, gaat de kans op succes snel naar beneden. Er zijn dus echt nieuwe behandelmethoden nodig.”
Voortschrijdend inzicht
Die zoektocht naar nieuwe interventies wordt verder gevoed door, zoals Somers het noemt, voortschrijdend inzicht over het veronderstelde gevaar van psychedelica en het uitblijven van grote doorbraken in de psychiatrie. Somers: “De belofte van super-effectieve behandelingen is niet waargemaakt.”
Hoeveel Nederlandse deelnemers de trial telde, kan Somers vooralsnog niet zeggen. “Het deelnemersaantal per locatie is bij mijn weten nog steeds geclassificeerde informatie. Maar er waren best wat Nederlandse deelnemers.”
Toegewijde deelnemers
Wat Somers daarbij opviel, was dat het gros van hen uit eigen beweging aan het onderzoek meedeed. “Er zijn ook wel wat deelnemers verwezen, maar de meesten hebben ons zelf gevonden. 94 Procent van hen had bovendien geen eerdere ervaring met psychedelica. Het was bijzonder om mee te maken dat mensen zo toegewijd waren om iets te proberen wat best experimenteel was en buiten hun comfortzone lag om van hun klachten af te komen.”
Buitengewoon resultaat
De proefpersonen kregen onder medische begeleiding eenmalig een dosis synthetische psilocybine, gevolgd door gesprekstherapie. Volgens Guy Goodwin, de chief medical officer die het onderzoek namens de Amerikaanse ggz-aanbieder Compass Pathways leidde, zijn de uitkomsten van het onderzoek ‘buitengewoon’.
“Van de behandelingsresistente patiënten reageert meestal niet meer dan 10 tot 20 procent op een nieuwe behandeling”, aldus Goodwin in The Guardian. “Wij zien binnen drie weken remissiepercentages van 30 procent. Dat is een bijzonder bevredigende uitkomst.”
Effecten
Het onderzoek lijkt een duidelijk verband aan te tonen tussen de hoogte van de dosering en het heilzame effect. Van de groep die een dosering van 25 milligram kreeg, meldde 29 procent verlichting van de klachten. Bij de groepen die 10 milligram en 1 milligram kregen was dit respectievelijk 9 procent en 8 procent. De positieve effecten duurden ook langer in de eerste groep. Na drie maanden meldde één op de vijf patiënten die een hoge dosering hadden gekregen een blijvend effect, tegen één op de tien onder proefpersonen met de laagste dosering.
Nieuwe verbindingen
MRI-scans laten zien dat de hersenactiviteit toeneemt met de hoogte van de dosering. “De hersenen worden chaotischer”, verduidelijkt psychiater James Rucker, die in Engeland aan het onderzoek meewerkte. “Dat lijkt misschien een slechte zaak, maar dat is het niet. Iets vergelijkbaars gebeurt iedere nacht als je droomt. De hersenen worden chaotischer en plastischer, maar dat is juist het moment dat er nieuwe verbindingen worden gevormd.”
Harde reset
Die nieuwe verbindingen lijken cruciaal voor het doorbreken van ernstige depressie. “Als de hersenen in die flexibele staat zijn, dient zich een therapeutische kans aan”, aldus Rucker. Hoogleraar psychofarmaca en psilocybine-pionier David Nutt, die niet overigens aan het onderzoek meewerkte, denkt dat psilocybine als een harde reset voor de hersenen werkt, waarmee rigide denkpatronen kunnen worden uitgeschakeld.
Tijdens de trial traden ook neveneffecten naar voren. Proefpersonen maakten melding van hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid en vermoeidheid. Eén proefpersoon had een ‘bad trip’ en kreeg ter kalmering een slaapmiddel.
Vervolgonderzoek
Ondanks de overwegend positieve uitkomsten is Somers terughoudend. “Ik hoop dat dit een betekenisvol iets kan zijn, maar het is nog steeds een eerste stap. Voordat wij als psychiatrie gaan juichen, moet er meer en vooral groter onderzoek gedaan worden. We hebben in het verleden tijdens allerlei medisch onderzoek te vaak meegemaakt dat effecten bij nader inzien overrated bleken te zijn.”
Voor patiënten met onbehandelbare depressieve klachten betekent dit dat behandeling met psilocybine in Nederland voorlopig niet beschikbaar is. Als het aan Somers ligt, nemen de Nederlandse instellingen wél deel aan een eventueel vervolgonderzoek.
