“Ik ben voor anderen steeds meer mijn leeftijd en steeds minder Hans Créton.” Kernachtiger had de tachtiger het thema leeftijdsdiscriminatie niet kunnen aankaarten tijdens de bijeenkomst ‘Ouder Worden 2040: arbeidsparticipatie op hogere leeftijd’. Betaald of onbetaald, veel ouderen willen actief blijven. Maar ‘leeftijdsinclusief’ is Nederland nog allerminst. Daarmee laat de samenleving een enorm potentieel liggen, zo was de boodschap in Utrecht.
“In onze samenleving hangt rond oudere mensen nog steeds een heel negatieve beeldvorming”, hield Atie Schipaanboord, hoofd belangenbehartiging van ANBO-PCOB, de circa zestig deelnemers voor. Niet toevallig heeft de ouderenbond juist een onderzoek gedaan naar leeftijdsdiscriminatie. Hieruit komt naar vorén dat één op de drie 65-plussers last van heeft van discriminatie, uitsluiting en negatieve beeldvorming. Schipaanboord: “Dat zit hem bijvoorbeeld in de medische zorg, waar aandoeningen geregeld worden weggezet als ouderdomsklachten, terwijl er iets anders aan de hand is. Maar het speelt ook op de arbeidsmarkt. We kennen voorbeelden van mensen die nog werken en op het moment dat ze opleiding gaan doen te horen krijgen: daar gaan we niet meer in investeren, want je gaat dadelijk met pensioen.”
Negatieve beeldvorming
Mede door deze negatieve stereotypen hebben ouderen vaak ook een negatief zelfbeeld, wat weer hun vitaliteit en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt schaadt. “Er is in onze samenleving iets raars aan de hand”, aldus Schipaanboord. “We hebben er de afgelopen honderd jaar alles aan gedaan om zo oud mogelijk te worden. En wat gebeurt er? Mensen vanaf 55 worden steeds verder in de marge van de samenleving gedrukt. Ze doen niet meer mee, ze worden niet voor vol aangezien. Daarmee laten we een enorm potentieel op de vrijwilligers- en arbeidsmarkt liggen. Die negatieve beeldvorming moet eraf. We moeten naar de kansen kijken en de waarde van ouderen zo goed mogelijk gebruiken.”
Sollicitatie-ellende
Met zijn persoonlijke ontboezemingen gaf Créton (89) in Utrecht kleur aan het onderzoek van ANBO-PCOB. Onder grote hilariteit vertelde hij over zijn “sollicitatie-ellende”. “Al die brieven waar je niets op terug hoort. Of ze denken dat er een steekje los zit als je als je als 85-jarige reageert. Ik heb echt reacties gehad als: gaat het wel goed met u? Weet u wel dat u een sollicitatiebrief heeft geschreven?”
Bij uitstek geschikt
Al deze ervaringen doen Créton beseffen dat hij door derden steeds meer wordt vereenzelvigd met zijn leeftijd en steeds minder gezien wordt als individu met een eigen verhaal, kennis en competenties. Die laatste zet de oud sociaal-wetenschapper nog vrijwel dagelijks in als huiswerkondersteuner op een middelbare school. “Ik ondersteun leerlingen met een hopeloze achterstand op een havo-vmbo school in Utrecht”, aldus Créton.
“Dat doe ik niet door uit te leggen, maar door ze uit te nodigen hardop na te denken. Wat heb je daar voor nodig? Geduld, begrip, aanvoelen… Dat is nou net waar ik als oudere goed in ben. Alles wordt slechter: ik ben minder sterk, ik loop minder hard, ik vergeet ontzettend veel en complexe situaties kan ik moeilijker analyseren, maar dát kan ik nou net beter dan zestig jaar geleden. Ik doe dus werk dat bij uitstek geschikt is voor ouderen. Als beleidsmakers dan toch ouderen op de arbeidsmarkt willen hebben, zoek dan dingen die ze leuk vinden en die ze kunnen. En dat is meer dan jullie denken.”
Ongelooflijk potentieel
Créton vindt in Utrecht een uitgesproken medestander in Carsten Herstel, die als directeur-generaal langdurige zorg het ministerie van VWS vertegenwoordigt tijdens de bijeenkomst. “Ik ben nu een jaar verantwoordelijk voor de langdurige zorg. Daarvoor hield ik me bezig met sociale zekerheid, waaronder ook onderwerpen als banenafspraken en participatie vielen. Het onderwerp van vanavond precies zit precies op het grensvlak. Het is ook echt de sleutel: zorgen dat iedereen mee blijft doen, ook als je ouder wordt. Dat kan als mantelzorger, vrijwilliger of betaald. We hebben hoe dan ook iedereen die ouder wordt ongelooflijk hard nodig. Het wordt nu nog niet logisch gevonden om bij ouderen te denken aan inzetbaarheid en kansen op de arbeidsmarkt. Dat moet veel logischer worden, want er zit een ongelooflijk potentieel.
Doorwerken na 67
Blijkens onderzoek van pensioenorganisatie voor zorg en welzijn PGGM wil 30 procent van de gepensioneerden in de sector best doorwerken. “Maar dat kan helemaal niet”, weet bestuursvoorzitter Edwin Velzel. “In alle cao’s betekent 67 einde dienstverband. Dan ben je by default ontslagen. Waarom voeren we niet individueel gesprekken over de vraag of en hoe lang mensen willen doorwerken?”
Ouderwets
“Bij Randstad zie we een arbeidsmarkt waar ongelooflijk gediscrimineerd wordt”, vat directeur arbeidsmarkt Marjolein ten Hoonte het probleem samen. “Dat is zo hardnekkig. De enigen die dat kunnen veranderen, zijn wij zelf door op het moment dat pensioen eraan komt te zeggen: ik ga niet met pensioen. Hoezo houdt mijn arbeidsrelatie van rechtswege op? Dat is ongelooflijk ouderwets.”
Waardering
De realiteit in de zorg is vooralsnog een andere, zo leert het verhaal van voorzitter Anneke Westerlaken van ActiZ. “Werknemers in zorg en welzijn stoppen gemiddeld bijna anderhalf jaar vóór het bereiken van de aow-leeftijd met werken. Driekwart zou wel langer willen doorwerken, maar 50 procent denkt dat fysiek en mentaal niet aan te kunnen.”
Hoe hier verandering in te brengen? “Er is waardering nodig”, aldus Westerlaken. “Dat betekent ruimte om te ontwikkelen. Het zit hem ook gewoon in de financiële beloning, zodat het loont om meer uren te werken. En er moet gedurende je loopbaan worden meegedacht over je toekomst als je twijfelt of je het fysiek of mentaal wel kan volhouden.”
Totale reset
Schipaanboord wijst in dit verband op lineaire stramien dat ons denken over arbeid gevangen houdt. “Wij denken nog altijd: je gaat naar school, je studeert, je gaat werken, je maakt carrière, je gaat met pensioen en je gaat dood. Het zou interessant kunnen zijn om tijdens je werkzame leven zijsprongen te maken.”
“We moeten het klassieke denken rond de loopbaan doorbreken door episode-gewijs te gaan werken”, oppert hoogleraar Robbert Huijsman. “Je zou bij wijze van spreken iedere tien jaar -begeleid en al- een totale reset moeten kunnen doen.”
Levensloopregeling
“Dat heette vroeger de levensloopregeling”, reageert Velzel. “Die is mislukt en dat is jammer. Eigenlijk zouden we weer iets in die geest moeten hebben; je pensioen als een dynamische vrije tijdsspaarpot, die je kunt opnemen en weer vullen. Maar misschien moeten we eerst het huidige pensioenstelsel maar eens doen.” Daar wil Huijsman niet op wachten: “Ik zoek een sector om te piloten, dus een werkgeversorganisatie die zegt: dat durven wij.”
Deze hands on benadering typeert ook de Alliantie Doorwerken, die de Goldschmeding Foundation dit jaar start. “Wij proberen meedoen op de arbeidsmarkt mogelijk te maken voor mensen met een beperking, nieuwkomers en zeker ook ouderen, waaronder in toenemende mate 67-plussers”, verduidelijkt bestuursvoorzitter Bert Beun. “Die arbeidsmarkt moet niet alleen inclusief zijn, maar ook menswaardig. Je moet niet als productiefactor worden gezien, maar als mens die zich wil ontplooien en dat stopt niet bij je veertigste. Als je dat leren voorop stelt, blijf je meedoen.”
Aanmoedigen
“We doen het niet bewust, maar we zijn aan het buiten sluiten en ontmoedigen”, vatte dagvoorzitter Lea Bouwmeester de bijeenkomst van Ouder Worden 2040 samen. “We moeten van ontmoedigen juist naar aanmoedigen, zodat mensen zich een leven lang ontplooien en mee blijven doen. De mooie bijvangst is dat mensen dan minder zorg nodig hebben.”
