Joris Uges, bestuurslid bij de NVZ, ziet dat duurzaamheid een vaste plek heeft gekregen op de bestuurlijke agenda. De branchevereniging van ziekenhuizen, revalidatie-instellingen en categorale centra houdt zich veel bezig met ‘hot topics’ als arbeidsmarkt en werkgeverschap, bekostiging, kwaliteit van zorg of digitale toegankelijkheid. “Maar de beweging naar groene zorg is gestart en zal niet meer stoppen.”
Door Christl Foekema
Wereldmilieudag, 5 juni, was een mooie aanleiding voor een gesprek over verduurzaming in zijn sector. Wat valt Joris Uges op als hij terugkijkt op het afgelopen decennium? “Groene zorg is onderdeel van beleid, het is geen toekomstmuziek meer. We zitten er volop in.”
Hij noemt als voorbeeld de nieuwbouw van het Haga Ziekenhuis, waar hij indertijd leiding gaf aan de ziekenhuisapotheek. “Tien jaar geleden was koude-warmte-opslag nog iets nieuws. Nu is aardwarmte een gangbare energiebron geworden.”
Of het nieuwe voedingsconcept in Rijndam, de revalidatie-instelling in Rotterdam waar hij als bestuurder werkzaam is. “Bij zo’n concept is duurzaamheid één van de vele aspecten waar we op letten. Daar is geen discussie meer over. En bij alles wat je inkoopt, van medicijnen tot apparatuur, is steeds de vraag: kan het duurzamer?”
Belonen in plaats van straffen
We moeten tegelijk wel realistisch blijven en het bredere plaatje zien, vindt hij. “Bij Rijndam hebben we een gebouw dat toe is aan vervanging. Voor het zover is, zullen er naast de zonnepanelen wel andere kleine aanpassingen komen. Maar duurzaamheid slaat door als we nu alle spouwmuren gaan vullen, terwijl er straks een bijna energieneutraal gebouw staat.”
Dat realisme klinkt ook door in zijn visie op gezondheidsbevordering. Dat is thema 1 in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. De meest duurzame en goedkope manier daarvoor is als er geen zorg nodig is. “Daar hoort een niet-roken-beleid bij. Tegelijk zien we dat mensen maandenlang moeten revalideren en zich op heel veel terreinen al moeten aanpassen. Dat vraagt om een genuanceerde aanpak van preventie. Als het gaat om gedragsverandering, ben ik meer gecharmeerd van belonen en waarderen dan van verplichten en straffen. Neem de verplichting om de CO2-uitstoot van medewerkers vast te leggen. Daar word ik niet enthousiast van.”
Lokaal initiatief
Verduurzaming in de zorg: in tien jaar tijd is er veel gebeurd, maar het gaat langzaam en het gaat niet vanzelf, beaamt Joris Uges. “Het is een evolutie waar we midden in zitten. Mensen hebben tijd en ruimte nodig om mee te veranderen. En dan is er ook nog een grote groep van patiënten, medewerkers, burgers die moeite heeft met veranderingen en leeft met het idee ‘het zal mijn tijd wel duren’.”
“Dat vraagt iets van ons als bestuurders. Houd het doel voor ogen: duurzame zorg vanuit realistische beleidskeuzes. Weet je niet waar je moet beginnen? Er komt altijd wel iets voorbij. Bijvoorbeeld een lokaal initiatief dat is gericht op mobiliteit. Speel daar op in, doe mee. De schaal waarop, dat maakt niet uit. Wij hebben in Rijndam één Green Team. Bij de buren van het Erasmus MC zijn het er tientallen. Toch kunnen we van elkaar leren.”
Netcongestie
Die evolutie gaat niet zonder slag of stoot. Naast menselijke factoren zoals weerstand zijn er ook technische factoren, zoals de netcongestie. “Dat kun je zien als een file op het elektriciteitsnet, door de grote hoeveelheid gebruikers. Bestuurlijk staan we dan voor de vraag: hoe gaan we om met tegenslag? Ermee stoppen of vertrouwen houden? Ik kies ervoor om altijd de stip op de horizon te blijven zien.”
Seinen op groen
“De Green Deal begint bij jezelf, daarna de organisatie waarin je werkt, de gemeente of regio en tot slot landelijk. Als op al die lagen de seinen op groen staan, is dat een teken van volwassenwording. Dán kunnen we met elkaar het verschil maken. Ik denk dat als we gas geven, we over tien jaar heel ver zijn in groene zorg. Het is net als met een plant. Geef je die genoeg water en verzorging, dan groeit ‘ie in korte tijd veel sneller dan als je er geen aandacht aan geeft.”
Hoofdlijnenakkoord
Om in de beeldspraak te blijven: wat extra pokon in de vorm van budget ziet hij niet terug in het nieuwe hoofdlijnenakkoord van de formerende politieke partijen. “Een gemiste kans. Door te krappe budgetten ontstaan barrières op de weg naar verduurzaming. Als er te weinig geld is om duurzaam te bouwen, wordt de regelruimte voor bestuurders krap. Ik wil niet voor de onmogelijke keuze komen te staan: kiezen we voor duurzaamheid of voor kwaliteit van zorg?”
Geloofwaardige koplopers
Wat is er naast aandacht, geld en techniek nog meer nodig in de komende tien jaar? Joris Uges pleit voor geloofwaardige koplopers die voor de troepen uitgaan. “In de revalidatiesector zitten we al aardig in de voorhoede. In de beroepsvereniging van revalidatieartsen is een Netwerk Groene Revalidatie actief.”
Grote massa
“Onder de NVZ-leden is een groot netwerk van duurzaamheidscoördinatoren ontstaan die elkaar steeds beter weten te vinden. De uitdaging zit in het meekrijgen van de grote massa. Hoe doen we dat? Niet door te zeggen wat wel en niet mag. Niet door de kop in het zand te steken. Maar door opties voor te leggen en te helpen bij de afwegingen.”
Volgende generatie
Waar staat hij zelf in deze transitie? “Ik ben net als veel mensen bewust bezig met de keuzes die ik maak. Als je kinderen hebt, denk je nog meer na over wat jouw keuzes betekenen voor de volgende generatie. Die transitie kan alleen als we het samen doen. Ik zie de samenwerking groeien, bijvoorbeeld tussen NVZ en NFU. Dat leidt tot bloei.”
Bewustzijnsverandering
Op alle vijf de thema’s van de Green Deal Duurzame Zorg coördineert de NVZ initiatieven die zijn vastgelegd in het Uitvoeringsplan GDDZ 3.0. Alle vijf gaan ze Joris Uges ter harte. “Maar”, voegt hij eraan toe: “Direct na gezondheidsbevordering komt thema 2: kennis en bewustwording. Als je op het punt staat een lege fles weg te gooien, dan moet er een belletje gaan rinkelen: kan dit anders? Systeemverandering begint met bewustzijnsverandering.”
