Verbazing en verontwaardiging vielen de Gezondheidsraad ten deel toen ze half november vanuit de richtlijnen goede voeding met een voedingsadvies voor diabetes type 2 kwam. Immers, vanuit de praktijk is toch allang bekend dat weinig zo goed werkt als koolhydraatbeperking?
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Hanneke Molema (TNO; MT Lifestyle4Health) en Marjan van Erk (TNO; MT Lifestyle4Health)
Is de Gezondheidsraad nou helemaal gek geworden? Of is alleen zien en weten dat iets werkt in de praktijk niet genoeg? De Gezondheidsraad baseert haar advies op goed uitgevoerd onderzoek dat is gepubliceerd in peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften. In de zomermaanden plaatste de Gezondheidsraad een conceptversie online en stelde ze de vraag of ze belangrijke studies over het hoofd zag. Wat moet erbij, eraf of anders?
Dit leidde welgeteld tot nul aanvullende publicaties die pasten binnen de methode van de commissie. En hierin zit ‘m de crux. De Gezondheidsraad is niet gek geworden; ze stelt alleen eisen aan de kwaliteit van onderzoek. Heel praktisch betekent dit dat studies die niet voldoen aan specifieke criteria niet worden meegenomen en praktijkervaringen evenmin. En zo komt de raad tot de conclusie dat koolhydraatbeperkte voedingspatronen gunstig lijken, maar zich op de lange termijn nog moeten bewijzen.
Methodologisch strenge bril
De Gezondheidsraad kijkt door een methodologisch strenge bril. Dat wat buiten haar systematiek valt, kan en mag ze niet gebruiken en al helemaal niet aanbevelen. Dat is begrijpelijk, want zo is het afgesproken. Tegelijkertijd is het ook jammer. Want ook als iets niet ‘goed’ is onderzocht, kan het nog wel waar zijn. Zo is er nooit deugdelijk onderzoek gedaan naar het effect van uit een vliegtuig springen zonder parachute. Toch weten we, op basis van praktijkervaring, dat dit geen goed idee is.
Pragmatische designs nodig
De gerandomiseerde gecontroleerde trial (RCT) is nog steeds de heilige graal. In medicijnstudies is dit design makkelijk realiseerbaar. Het is echter een stuk minder haalbaar in onderzoek naar voeding, beweging en blended coaching. Anders dan bij medicijnen kennen tomaten en wandelingen door het bos geen placebo en weten zowel de deelnemers als de onderzoekers wie wat doet en in zijn mond stopt. Andere, meer pragmatische designs zijn daarom in opkomst voor dit soort interventies, maar ze zijn vaak nog niet opgenomen in de beoordelingssystematiek.
Het advies van de Gezondheidsraad had er anders uitgezien als het was gebaseerd op de laatste stand van de wetenschap en de praktijk. Onderzoekstechnisch is de laatste stand van de wetenschap inderdaad gebrekkiger dan de gouden standaard. Tegelijkertijd sluiten recente studies veel beter aan bij de praktijk en bij de behoefte en ervaringen van een groeiende groep artsen en, niet onbelangrijk, patiënten.
Gebrek aan eenduidige richtlijn
Mensen met diabetes type 2 willen en nemen namelijk steeds vaker meer regie over hun ziekte en gezondheid door zelf hun voeding en leefstijl aan te passen. Bij gebrek aan eenduidige richtlijnen zoeken zij steun bij elkaar, bij artsen die zich hierin verdiepen of bij dokter Google.
Wat ons betreft, is het advies van de Gezondheidsraad een pleidooi voor meer en goed wetenschappelijk onderzoek naar het effect van voedings- en leefstijlinterventies op het beloop en de behandeling van chronische aandoeningen. Er zijn nog te weinig goede langjarige studies. Voor deze studies is uiteraard geld nodig, maar evengoed consensus onder partijen zoals wetenschappers, de Gezondheidsraad en Zorginstituut Nederland over wat goede en passende onderzoeksmethoden zijn.
Noten, zaden en pitten
Zijn mensen met diabetes type 2 met dit advies nu veroordeeld tot een broodje metformine? Gelukkig niet. De Richtlijnen Goede Voeding kunnen uitgelegd worden als zes volkoren boterhammen en een bord aardappels.
Voor veel mensen met diabetes type 2 is dit helaas letterlijk hun dagelijks brood. Maar diezelfde richtlijnen kunnen ook uitgelegd worden als een voedingspatroon dat rijk is aan verse groenten, olijfolie, noten, zaden en pitten, peulvruchten, zuivel, ei, een beperkte hoeveelheid volkoren granen en voor wie dat wil een stukje onbewerkt vlees of vette vis.
Dagelijkse kost
En zo geconcretiseerd heeft de Gezondheidszorg gelijk, want dit is goede voeding voor mensen met diabetes type 2. Terwijl we werken aan goed onderzoek naar de curatieve werking van voeding, is er geen enkele reden om nog langer te wachten met goede voeding voor alle Nederlanders met diabetes type 2. Met helder en voor iedereen begrijpelijk advies uit betrouwbare bron kunnen we hier nu al dagelijkse kost van maken.
