Net als in de Londense of Parijse metro hangt er straks wellicht een metrolijn in Nederlandse ziekenhuizen. Die maakt zichtbaar hoe een zorgpad verloopt, compleet met verantwoordelijkheden en beslismomenten.
De eerste Nederlandse metrolijn voor een zorgproces werd rond 2011 ontwikkeld en in gebruik genomen. Het ging om het perioperatieve proces. Daarna bleef het een tijd stil. Service designer Ingeborg Griffioen begon metrolijnen te gebruiken om processen rondom hoofdhals- en pancreastumoren in kaart te brengen. Toen zij en chirurg Marion van der Kolk elkaar ontmoetten, ging het balletje rollen en werd het opgepakt binnen Empower2Decide. Het project richt zich op samen beslissen binnen de gastro-enterologische oncologie in de eerste tot derde lijn.
Van der Kolk ontwikkelde al zorgpaden in het Radboudumc en was gepromoveerd op de ontwikkeling van zorgpaden. Met het team van Empower2Decide heeft zij inmiddels metrolijnen voor alvleesklierkanker en slokdarmkanker ontwikkeld en in gebruik genomen.
Metrolijn
“Het gedachtegoed van de metrolijn komt uit de service design for healthcare”, vertelt ze. “Die hebben goed gekeken hoe de zorg werkt en dit vertaald in een metrolijn. Een duidelijk concept dat iedereen herkent, met in- en uitstapmomenten. Het sluit heel mooi aan bij zorgpaden en samen beslissen.”
De metrolijn maakt een zorgpad zichtbaar en knipt het op in stukjes, legt Van der Kolk uit. Het laat zien uit welke stappen het traject bestaat, welke zorgverleners in een bepaald traject betrokken zijn en waar de beslismomenten liggen. Van der Kolk: “De metrolijn maakt daardoor veel duidelijker dat er opties zijn. Een patiënt hoeft een zorgpad niet zomaar te volgen, maar kan bijvoorbeeld overstappen naar een ander traject of een pas op de plaats maken. Er zijn veel keuzemomenten, niet alleen bij de start.”
Wie doet wat
In één oogopslag is ook helder welke zorgprofessionals betrokken zijn bij welke fase van het traject. Rollen en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd. Dat was volgens Van der Kolk een behoorlijke exercitie voor het netwerk van Empower2Decide.
Patiënten zien in de metrolijn direct welke zorgverleners ze tegenkomen in hun traject, wie ze kunnen bellen tussen twee afspraken door en waar ze informatie kunnen halen. Ook voor de betrokken zorgverleners is dat verhelderend. Van der Kolk: “Je ziet waar een ‘samen-beslismoment’ is of wie je moet aanspreken als iets niet goed loopt. Je regelt met elkaar dat de patiënt snel op de juiste plek is en niet eindeloos hoeft te bellen. In die zin gaat de metrolijn ook gepaard met een cultuurverandering.”
Samen beslissen
Doordat het zo duidelijk in de metrolijn staat, weten patiënt en zorgverlener dat er momenten komen voor samen beslissen. “Zo neem je de patiënt mee in het traject en laat je hem weten dat hij er niet alleen voor staat”, legt Van der Kolk uit. “Hij weet wat er van hem verwacht wordt. De projecten CONTEXT en Empower2Decide hebben de animatie ‘samen beslissen’ ontwikkeld om de patiënt daarbij te helpen. Deze animatie is voor iedereen beschikbaar en wordt in het Radboudumc door steeds meer afdelingen uitgestuurd voorafgaand aan het polibezoek.”
Op haar poli ziet Van der Kolk overigens dat naast familie en vrienden, ook steeds vaker de huisarts bij de beslismomenten wordt betrokken. Ze maakte al eens mee dat de huisarts tijdens een vervolggesprek, per video, bij de patiënt thuis op de bank zat.
Tijd bieden
Patiënten weten dankzij de metrolijn dat ze moeten nadenken over vragen als: Wat vind ik belangrijk dat op tafel komt over mijzelf? Wil ik nog iets weten van mijn zorgverlener voor ik een beslissing neem? Het is volgens Van der Kolk enorm belangrijk daar tijd en ruimte voor te bieden. Zo kom je tot een beslissing die bij de patiënt past. “Ook als die tijd er niet lijkt te zijn, moeten we bereid zijn te temporiseren. Bijvoorbeeld wanneer iemand meer bedenktijd nodig heeft of op vakantie wil voor hij aan zijn chemo begint.”
Ze vindt samen beslissen cruciaal en bovendien een van de belangrijkste onderdelen van Value Based Health Care. “Als de patiënt iets doet wat ‘ie eigenlijk niet wil, dan heeft het naar mijn idee geen waarde.”
Informeren en bijsturen
Om de patiënt te helpen bij zijn beslissing, is relevante informatie van belang. Van der Kolk: “Met informatie die aansluit op een beslismoment kan ik de patiënt bijvoorbeeld informeren over de gemiddelde opnameduur, de kans op terugkeer van de tumor of de kans op overlijden na de operatie. Die informatie word 24/7 uit de epd-database van de afdeling heelkunde gehaald.”
Ook voor zorgverleners is actuele stuurinformatie nodig. “Postoperatieve wondinfecties kun je bijvoorbeeld prima koppelen aan een zorgpad. Stel, je ontdekt opeens meer naadlekkages in de cijfers. Dan ga je kijken wat je anders hebt gedaan of welke omstandigheden afwijkend waren. Je zet er een PDCA-cyclus op en zo werk je kort-cyclisch aan kwaliteit.”
Zeven meter
In het Rijnstate ziekenhuis hangt de metrolijn voor alvleesklierkanker al aan de muur, zeven meter lang. Maar dat is meer for fun, lacht van der Kolk. Voor patiënten staat een voorbeeld van de metrolijnen op Oncologiewijzer.nl. De huidige versie is nog iets te ingewikkeld. Sommige patiënten willen het precies weten, anderen hebben mede door hun ziek zijn de energie niet om het helemaal uit te pluizen. Een simpeler versie is daarom in de maak.
In het Radboudumc kunnen zorgverleners de metrolijn inzien in het protocollen-portaal. De metrolijnen voor alvleesklierkanker en slokdarmkanker worden met andere ziekenhuizen gedeeld via Webshare. Als clinical leader is ze er groot voorstander van om kennis te delen en samen door te ontwikkelen.
Kijken naar andere sectoren
Tot slot daagt Van der Kolk collega’s uit wat vaker out of the box te denken. Zelf werd ze daarin sterk gestimuleerd tijdens het ‘strategy execution program’ als onderdeel van het Global Management Certificate bij INSEAD.
“Het gebruik van methodieken uit andere sectoren kan heel nuttig zijn, want onze basisproblemen zijn vaak hetzelfde. Zo is ‘metrolijn-denken’ in veel bedrijven al heel normaal. Alles moet op een bepaald moment klaarstaan, met de juiste informatie. Ik vind het heel inspirerend om van elkaar te leren!”
