Er stappen steeds meer zorgverleners uit de zorg. En dat terwijl we die zorgverleners juist moeten koesteren vanwege de grote zorgvraag die eraan zit te komen. Het behoud van onze zorgprofessionals is dan ook een van de grootste uitdagingen in deze tijd. Mensgericht leiderschap is hiervoor onmisbaar.
Door Roos Trooster, Planetree
Volgens de laatste berekeningen van VWS kampt de zorg nu met een tekort van 50.000 zorgverleners. Dit terwijl er jaarlijks ruim 134.000 werknemers uit de zorg stappen. Het tekort loopt de komende tien jaar op tot 130.000 zorgverleners. Een van de belangrijkste redenen hiervoor is demotivatie: zorgverleners geven aan zich niet gehoord te voelen door hun leidinggevenden.
Veel organisaties proberen medewerkers aan zich te binden met secundaire arbeidsvoorwaarden zoals extraatjes, vitaliteitsprogramma’s en opleidingsmogelijkheden. Zij gaan daarmee echter voorbij aan het feit dat veel werknemers niet vertrekken vanwege hun baan, maar vanwege hun baas.
Angstcultuur
In haar boek The Fearless Organization beschrijft Amy Edmondson, professor leadership & management bij Harvard, hoe belangrijk het is om creativiteit en teamwork in organisaties niet te laten verstikken door een angstcultuur.
Het creëren van psychologische veiligheid binnen teams is een skill die leiders moeten beheersen om medewerkers te binden en optimaal tot ontplooiing te laten komen. Medewerkers die psychologische veiligheid op hun werk ervaren, zijn niet bang om zich kritische ideeën uit te spreken. Ze durven zich kwetsbaar op te stellen. En ze hebben het gevoel dat hun mening telt.
Met die inbreng kan een organisatie optimaal gebruikmaken van de kennis en ervaring van werknemers en flexibel meebewegen in een steeds veranderende omgeving (resilience).
Empathisch leiderschap
Juist daarom is het belangrijk om in de zorg systematisch te bouwen aan een veilige en open cultuur. Dit doe je door het meebeslissen van medewerkers te faciliteren. Daarnaast door compassievol en empathisch leiderschap te trainen, een aanspreekcultuur te stimuleren en de communicatielijnen dwars door de gevestigde hiërarchieën heen te laten gaan.
Deze cultuur leidt tot betere medewerkers-ervaring en daardoor personeelsbehoud. En ook tot aantoonbaar betere cliëntenervaringen, betere zorg en betere gezondheid. De juiste manier van leiderschap is daarin cruciaal.
Compassievol leiderschap
Professor Michael West is een arbeids- en organisatiepsycholoog die zich sterk maakt voor compassionate leadership. Als senior fellow van Kings Fund werkt hij mee aan een nationaal programma van de NHS in Groot Brittannië voor meer compassie in de zorg. Hij noemt vier elementen van compassievol leiderschap die aantoonbaar kunnen leiden tot een positieve cultuur die is gebaseerd op vertrouwen:
- Attending: aandacht, echt luisteren
- Understanding: erkennen wat medewerkers ervaren
- Empathising: luisteren en communiceren vanuit begrip voor de ander
- Helping: actie ondernemen om te ondersteunen of helpen
Zelfcompassie
Naast deze vier elementen is het voor iedereen belangrijk om te werken aan zelfcompassie. Compassie voor jezelf is niet egoïstisch. Het is juist verstandig om met aandacht naar jezelf en je lijf te luisteren. Hierdoor neem je verantwoordelijkheid. En zo kun je beter voor de ander zorgen.
“Jij bent het belangrijkste instrument. Zorg er goed voor”, zegt Mariëlle Bartholomeus. Zij is bestuurder bij Rivas Zorggroep en was in 2020 Topvrouw van het jaar. Die titel kreeg ze vanwege haar ‘hands on- en ‘durf te vragen’ mentaliteit. Zij is naast haar bestuursfunctie al jaren docent en spreker over compassievol leiderschap. “Authentiek leiderschap draait voor mij om luisteren en geven vanuit compassie.”
Structureel investeren
Het lijkt een tegenspraak, maar een ‘softe’ cultuur van partnerschap en empathie vraagt om structureel en systematisch investeren in een organisatie waarin deze waarden centraal staan. Ook hier is een kwaliteitscyclus (PDCA) van toepassing.
Leiders zetten de toon voor een organisatiecultuur. Het is aan hen om in woord en gedrag duidelijk en consequent te zijn over hun waarden. En zich in te zetten voor een veilige en open cultuur. Deze cultuur moet merkbaar zijn zowel medewerkers, patiënten en hun naasten. Meet frequent bij deze groepen hoe het op dit punt gaat. Wees transparant over de bevindingen én gebruik deze om gedrag te verbeteren. Dat levert een grotere veerkracht en loyaliteit van het personeel op.
Roos Trooster is implementatiespecialist mensgerichte zorg bij Planetree. Ze geeft compassietrainingen aan medewerkers en aan leidinggevenden in de zorg. Op 11 mei geeft ze samen met Mariëlle Bartholomeus een workshop Mensgericht Leiderschap tijdens de Mensgerichte Zorg Conferentie van Planetree.
