Preventie, personeelstekort, passende zorg en vergrijzing, ziedaar de vier hoofdthema’s van Het Grote Zorgdebat 2023. Hoe relevant deze onderwerpen ook mogen zijn, een aantal andere urgente thema’s bleef in een bomvol Beatrix Theater in Utrecht onbesproken. Denk: duurzaamheid, digitalisering en de doorrekening van de verschillende plannen voor de zorg.
Zorg staat bij de kiezer hoog op de agenda. Toch is het onderwerp vooralsnog goeddeels onzichtbaar in de verkiezingscampagne. En dat terwijl weinig maatschappelijke problemen de afgelopen jaren zoveel aandacht kregen als het vastlopen van de gezondheidszorg, zoals de Volkskrant deze week in een analyse constateert.
Het groeiende beroep op zorg, het personeelstekort en de kostenexplosie dreigen het fundament onder het hele zorgstelsel aan te tasten. Oplossingen zijn een kwestie van moeilijke beslissingen en pijnlijke keuzes. Iets wat politici in verkiezingstijd liever vermijden, zo suggereert de Volkskrant.
Politiek punten scoren
Met vier voorgekookte stellingen poogde de organisatie van het Grote Zorgdebat de negen deelnemende politici kleur te laten bekennen. Die opzet slaagde maar ten dele. Omdat de stellingen breed en niet bepaald eenduidig waren geformuleerd, kregen met name de assertieve debaters alle ruimte om punten te scoren. PVV-kandidaat Fleur Agema greep de stelling over preventie handig aan om een kernpunt van PVV-zorgparagraaf in te koppen: “Er is geen betere vorm van preventie dan afschaffing van het eigen risico.”
Doorrekening
Naast afschaffing c.q. verlaging van het eigen risico kwamen in Utrecht ook andere stokpaardjes over de Bühne: een betere beloning van het zorgpersoneel, de tandarts weer in het basispakket en de terugkeer van het verzorgingshuis. Adviesbureau Gupta Strategists becijferde in oktober dat het doorvoeren van deze plannen leidt tot een extra stijging van de publieke uitgaven met 11 miljard euro, oftewel: zo’n 10 procent van de huidige collectieve uitgaven voor zorg.
BV Nederland
De rekensom rond de bekostiging van dit alles werd tijdens het Grote Zorgdebat hoogstens met de vork uitgevoerd. Wat SP-kandidaat Jimmy Dijk betreft, kunnen de meerkosten gemakkelijk ten laste van de BV Nederland worden gelegd. Die maakte vorig jaar een recordwinst van 390 miljard euro. “Er is ook 1,2 miljard euro in de pocket van de farmaceuten verdwenen”, aldus Dijk. “Dat geld is niet naar de zorg gegaan, maar naar aandeelhouders.”
Budgetachtig debat
Bij VVD-kandidaat Judith Tielen gingen de handen vanzelfsprekend niet op elkaar voor deze drastische herverdeling van welvaart. “Ik dacht dat we het hier over arbeidsvoorwaarden hadden. Wordt het een mega-macrobudgetachtig debat.”
Voorzichtigheid is haar devies. “Nu betaalt een Nederlands huishouden al ongeveer een kwart van het inkomen aan zorgkosten. Als we daar niet enige beheersing op houden, gaat de koopkracht als een razende achteruit. Dan is het straks de helft van je inkomen.”
Administratief monster
Volgens Agema liggen er miljarden voor het oprapen door ‘in te breiden’ op de regels. Oftewel: schrap bureaucratische verplichtingen. Dat de zorg gebukt gaat onder onnodige regeldruk, bleek de debaters unaniem een doorn in het oog. Bart van den Brink (CDA) had het over het administratieve monster, Nicky Pouw-Verweij (BBB) sprak van spreadsheetcultuur en vinkjesvermoeidheid. Volgens Van den Brink spant de politiek zich al jaren in om de regeldruk in te perken. “Iedereen wil iets afschaffen, maar dat lukt maar niet. Dat is één van de grootste frustraties. Dat kun je niet alleen aan de politiek wijten.”
Geen natuurverschijnsel
Het probleem mag dan algemeen erkend zijn, de partijen hebben verschillende oplossingen voor ogen, zo werd in Utrecht duidelijk. Voor de SP is regeldruk een onvermijdelijk neveneffect van marktwerking. “Het is geen natuurverschijnsel”, aldus Dijk. “Als de overheid dingen als een bedrijf vermarkt, dan krijg je een financieel contract. Dat zorgt er voor dat zorgverleners worden gewantrouwd, omdat iedere handeling die verricht wordt in tijd en geld moet worden uitgedrukt.”
Geldkraan dicht
Afschaffen die marktwerking dus. Pouw-Verwey ging iets minder ver met haar voorstel om de geldkraan dicht te draaien bij zorgaanbieders die blijven vasthouden aan onnodige verantwoording. “Instellingen die de vijf minutenregistratie niet afschaffen, krijgen geen geld meer.”
D66 toonde zich bij monde van Wieke Paulusma voorstander van een grotere rol voor professionals. “Je zult in de zorg altijd administratie hebben. Laat de professionals bepalen wat ze nodig hebben om kwaliteit te leveren, dan kan de rest geparkeerd worden.”
Julian Bushoff van GroenLinks-PvdA merkte fijntjes op dat vertrouwen in zorgprofessionals meer moet zijn dan het schrappen van regeltjes. “We zijn het politiek eens dat we de regeldruk moeten verlagen en uit moet gaan van vertrouwen. Maar wat is vertrouwen waard als er geen harde knaken zijn voor meer loon.”
Passende zorg
Waar regeldruk inmiddels een politiek onverdacht onderwerp is, geldt dat bepaald niet voor passende zorg. Voor de ene partij is passende zorg ‘geheimtaal voor het afpakken van zorg’ (Agema) waardoor het aanbod verschraalt en de individuele keuzevrijheid wordt ingeperkt. Voor de andere partij staat passende zorg juist gelijk aan kwaliteit van leven, een onderwerp waar de burger alle ruimte moet hebben om individuele afwegingen te maken.
Vergrijzing
Iets soortgelijks geldt voor ouderenzorg. Waar partijen als SP en PVV de afbraak van collectieve voorzieningen zien, zien VVD en D66 nieuwe vormen die beter recht doen aan de leefsituatie van individuele ouderen. “Dat zijn lofts waar mensen 3.000 euro per maand moeten betalen die vervolgens verdwijnen in de zakken van private equity investeerders”, foeterde SP’er Dijk. “Die worden gierend rijk, terwijl er onvoldoende zorg geleverd wordt.”
“Veel mensen willen zelf de regie houden over hun oude dag”, betoogde Paulusma. “Daardoor komt er meer ruimte voor de mensen die het echt nodig hebben.” En terwijl BBB en PVV net een gezamenlijk wetsvoorstel hebben ingediend dat de terugkeer van het bejaardenhuis mogelijk moet maken, willen ouderen volgens de VVD niet weggestopt worden in tehuizen. Duidelijker kan de scheiding der geesten in de ouderenzorg amper zijn.
Menslievende technologie
Opvallend was dat pas na dik anderhalf uur de term ‘technologie’ viel. Volgens sommigen is digitalisering één van weinige instrumenten waar we de komende zorgtsunami nog mee in goede banen kunnen leiden. In Utrecht bleef de bredere betekenis van digitalisering buiten beeld.
Tielen beperkte zich tot een kort zinnetje over menslievende technologie om ouderen langer thuis te laten wonen. Pouw-Verweij stipte heel kort het Elektronisch Patiëntendossier (EPD) aan, maar dan toch vooral als administratieve dwingeland die kostbare zorgtijd van professionals opslokt.
Nul duurzaamheid
Het feit dat digitalisering tijdens het Grote Zorgdebat 2023 niet meer dan een voetnoot was, lijkt eens te meer te bevestigen dat politici weinig affiniteit met het onderwerp hebben. Met welgeteld nul vermeldingen kwam het onderwerp duurzaamheid er nog bekaaider vanaf dan digitalisering.
Opvallend, want verduurzaming is niet alleen een groot probleem c.q. opdracht voor de sector, maar ook een wapen in de strijd om schaarse arbeidskrachten. Jonge zorgprofessionals zeggen werkgevers die niets met het thema doen, liever links te laten liggen. Daar had geen van de debaters aan gedacht tijdens het blokje arbeidsmarkt.
Prestatie
Verkiezingen gaan over keuzes maken. Ongetwijfeld hadden de organiserende partijen van de vijfde editie van het Grote Zorgdebat goede gronden om digitalisering en duurzaamheid onbesproken te laten. De tijdsduur van het debat zal een rol hebben gesteld. Het strak geregisseerde gebeuren bleef keurig binnen de voorziene tijd. Ook een prestatie voor een evenement dat door maar liefst 21 verschillende branche- en beroepsorganisaties uit de zorg wordt gedragen.
