Vergroening van de gezondheidszorg staat nog onvoldoende op de prioriteitenlijst van bestuurders en zorgprofessionals. Het nieuwe initiatief Sustainable Health Accelerator (SHA) wil hier, zoals de naam al zegt, verandering in brengen. “Niet praten, want coalitions of the talking hebben we genoeg”, stelt mede-initiatiefnemer Cornelis Boersma. “We willen doe-kracht mobiliseren om de goede initiatieven die er zijn te verbreden en op te schalen.”
“We kunnen allemaal zien dat de zorg niet toekomstbestendig is”, aldus Boersma, naast adviseur ook bijzonder hoogleraar ‘Duurzame Zorg en Innovatie’ aan de Open Universiteit, bij gelegenheid van de recente Ronde Tafel Kick-off van de Sustainable Health Accelerator. “De grote vraag is hoe we vergroening van de zorg ook kunnen gebruiken als een haakje om zorg te verduurzamen.”
Groene Zorg Accelerator
Eén van de belangrijkste uitgangspunten van de SHA, ook wel aangeduid als Groene Zorg Accelerator (GZA), is dat klimaat en gezondheid nauw met elkaar verbonden zijn. Mensen worden in toenemende mate letterlijk ziek van mondiale temperatuurstijgingen, luchtvervuiling en aantasting van de biodiversiteit. Zorg voor het klimaat is daarmee ook zorg voor gezondheid en dus een variatie op de kernactiviteit van aanbieders en behandelaars.
Klimaatcrisis
Deze kernactiviteit komt door demografische en financiële factoren tezelfdertijd steeds verder onder druk te staan. “We staan voor een enorme uitdaging; de houdbaarheid van de gezondheidszorg is kwalitatief en ook qua toegankelijkheid in het geding”, leest het op de website van de SHA. “Niet alleen de gezondheidszorg, maar ook de gezondheid van burgers wordt bedreigd en de klimaatcrisis is daar deels debet aan.”
Groene OK
Binnen de zorg groeit het besef dat de zorg op zijn beurt weer een substantiële bijdrage aan de klimaatcrisis levert. Volgens conservatieve schattingen is de sector wereldwijd verantwoordelijk voor zo’n 7 procent van de totale CO2-uitstoot. Op instellingsniveau zijn de cijfers nog schrijnender, leert het verhaal van Jeroen Meijerink, hoogleraar aan het Radboud Instituut voor Gezondheidswetenschappen en trekker van het project ‘Groene OK’.
“Radboudumc gebruikt zo’n 10 procent van alle energie in Nijmegen”, aldus Meijerink, die tijdens de SHA-kick off als gastspreker optreedt. “Binnen Radboudumc gebruikt de OK weer 40 procent van alle spulletjes die dagelijks het ziekenhuis worden binnengereden. En 30 procent van alle ziekenhuisafval is afkomstig van de OK. Als je dat soort getallen gaat zien, denk je: dat is krankzinnig. Maar ze laten ook zien dat de OK een logisch vertrekpunt is als je ergens zinnig bezig wilt met verduurzaming van de zorg.”
3.000 retourvluchten
Boersma refereert in zijn betoog aan een onderzoek naar geneesmiddelengebruik onder longpatiënten dat hij samen met enkele Belgische ziekenhuizen deed. “Daaruit kwam naar voren dat inhalatoren zonder drijfgassen voor achttien keer minder CO2-uitstoot zorgen dan aerosolen met drijfgas. Ter illustratie: dat is het equivalent van 3.000 retourvluchten Brussel-Londen.”
Verduurzaming in ouderenzorg
Behalve in de ziekenhuizen krijgt het thema verduurzaming ook langzaam voet aan de grond in de ouderenzorg. Bij de SHA-bijeenkomst vertelt Omring-bestuurder Frido Kraanen over de bouw van een volledig circulair verpleeghuis op Texel. De duurzame aanpak impliceert optimale benutting van lokale hulpmiddelen. Zo voorzien de plannen in het gebruik van Texels schapenwol voor de isolatie van het gebouw.
Hoezeer Kraanen ook gelooft in deze aanpak, duurzaamheid is in zijn optiek nog te vaak een kwestie van pionieren. “Als er binnen branchevereniging ActiZ een gesprek is over verlaging van de tarieven, zit heel bestuurlijk Nederland met hoge bloeddruk in vergadering. Als het over verduurzaming, gaat zit er misschien een handvol. Dat is verwonderlijk, want het gaat over gezondheid. Als wij daarvan zijn, is het onmogelijk om geen actief beleid te voeren.”
Duurzaamheid is niet duur
Meijerink ruimt met het oog op de financiële preoccupaties van bestuurders graag een hardnekkig misverstand uit te weg. “Veel mensen zeggen: duurzaamheid begint niet voor niets met het woordje ‘duur’. Maar dat is een misvatting. Duurzaamheid is helemaal niet duur, maar zorgt echt voor enorme besparingen. Het probleem is misschien dat die besparingen niet terugvloeien naar waar ze gemaakt worden, maar voor het ziekenhuis als geheel heb je het over tonnen per jaar.”
Covid als waarschuwing
Wat voorzitter Diederik Gommers van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) betreft, is de corona-epidemie een waterscheiding geweest in de lange weg naar duurzame zorg. “Covid was waarschuwing voor een volgende ernstiger virus of een klimaatramp. We moeten als mensen echt gaan kijken hoe we nog in onze wereld passen. Hoe gaan we met het klimaat om en hoe belangrijk dat is voor gezondheidszorg? Covid heeft geleerd dat we het alleen samen kunnen oplossen. Als we niet hadden samen gewerkt, was het nooit gelukt met de overbezette ic’s. Met polariseren kun je geen virus bestrijden. Dat voel ik ook bij duurzaamheid en milieu. Je kunt niet zeggen: we doen niet mee, want het gaat ons allemaal aan.”
Het versterken van dergelijke onderlinge en vooral ook sectoroverschrijdende samenwerking is precies wat SHA zich ten doel heeft gesteld. De SHA wil “een ecosysteem zijn van partners die vanuit innovatie en ondernemerschap de groene transitie in de zorg willen versnellen. Zo creëren we samen een duurzaam gezonde samenleving, voor mens én milieu, en met oog voor financieel en maatschappelijk rendement.”
