Hoe zorg je dat medewerkers zo weinig mogelijk schadelijke effecten van hun nachtdiensten ondervinden? Het Albert Schweitzer ziekenhuis (ASz) in Dordrecht introduceerde daarvoor met succes het programma Fit in de Nacht. De mentaliteitsverandering van medewerkers blijft nog een uitdaging.
We weten het al langer uit wetenschappelijk onderzoek: nachtdiensten zijn ongezond. Ons lichaam werkt volgens een 24-uursritme. Wordt dat verstoord, dan kunnen allerlei vervelende klachten optreden, zoals vermoeidheid, maag-darmklachten en concentratiestoornissen. Op langere termijn neemt zelfs het risico op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten toe. Dat toonde een advies van de Gezondheidsraad in 2017 aan.
Duurzaam inzetbaar
“We kunnen nachtdiensten niet afschaffen”, zegt Mariëtte Sebregts, arbo-adviseur bij het ASz. “Maar we vinden het wél onze plicht om de negatieve effecten zoveel mogelijk te voorkomen. Als we onze collega’s met nachtdiensten helpen zo fit mogelijk te blijven, beter te slapen en hun herstelvermogen te vergroten, draagt dat bij aan een duurzame inzetbaarheid. Die is in het belang van de medewerkers zelf, maar ook van onze patiënten en de organisatie.”
Expert nachtarbeid
Via een lid van haar intervisiegroep kwam Sebregts in contact met PerfectFit@Night: een programma in het Erasmus MC. Ze kreeg de mogelijkheid een dergelijk project ook op te zetten in het ASz. Dat deed ze met hulp van expert nachtarbeid Sonja Smits. Zij werkt als organisatiedeskundige bij de arbodienst van het Erasmus MC en is projectleider van PerfectFit@Night.
Slaapcoaching
Na een nulmeting ging afgelopen maart de pilot Fit in de Nacht van start in het ASz. Drie afdelingen kregen de beschikking over gezonde voeding, een powernap-bed, -bank of -stoel en een VR-bril. Via webinars en klinische lessen werd voorlichting gegeven over de werking van de biologische klok en medewerkers konden gebruikmaken van slaapcoaching. Zo kregen ze inzicht in het slaappatroon en tips om beter te slapen.
Gezond eten
Over de voeding vertelt Sebregts: “Mensen die in de nacht werken, zijn geneigd zoetigheid als chocolade en koek te eten om wakker te blijven. Daarmee schiet de bloedsuikerspiegel even omhoog en dat geeft energie. Maar daarna volgt juist een dip. Volgens onze voedingsdeskundige is het zaak om ’s nachts kleine porties te eten en de juiste voedingsmiddelen op het juiste moment: om een uur of elf iets lichts en om twee uur iets eiwitrijks als kwark.”
Darmklachten
“Tegen vijf uur wordt de nachtdienst vaak zwaar. Dan is het tijd voor iets stevigers met koolhydraten: een banaan, mueslibol of een boterham met kaas. Op deze manier overbelast je de darmen niet. Darmklachten komen veel voor onder nachtwerkers. Dat komt omdat ze te veel eten en voedsel dat op bepaalde tijdstippen in de nacht af te raden is. Dat terwijl de darmen ’s nachts in ruststand zijn.”
Powernap en VR-bril
Het powernap-bed heeft een matras dat via trilling een zachte massage geeft. Er staat een privacy-scherm omheen en er zit een iPad bij met rustige muziek en een koptelefoon. Zo kunnen nachtwerkers zich even terugtrekken. Ook de VR-bril helpt om tot rust te komen. Medewerkers kunnen bijvoorbeeld een korte 3D-film bekijken of kiezen voor mindfulness-oefeningen. Heel veel wordt de VR-bril nog niet gebruikt. “Mensen vinden zo’n ding op hun hoofd toch een beetje raar”, verklaart Sebregts. “En ze moeten er tijd voor nemen die ze voor hun gevoel niet hebben. We moeten nog eens kijken hoe we medewerkers enthousiaster krijgen voor die bril.”
Minder slechte slapers
In juni, twaalf weken na de start van de pilot, volgde de evaluatie. “Mensen voelen zich meer uitgerust en zijn zich bewuster van het effect van goede voeding”, zegt Sebregts. “Ook kiezen ze bewuster voor een korte powernap.”
Uit de nulmeting bleek dat slechts 32 procent van de medewerkers zich uitgerust voelde na een nachtdienst. Bij de tweede meting was dit percentage gestegen tot 44 procent. Reden om deze maand een nieuwe editie van Fit in de Nacht te starten op vier afdelingen. Hierin zijn de leer- en verbeterpunten uit de evaluatie verwerkt.
Verbeterpunten
Sebregts: “Met de keuken proberen we het aanbod en de hoeveelheden beter af te stemmen, zodat dit zoveel mogelijk aansluit bij de wens van de medewerker en we geen voedsel hoeven weg te gooien. Verder hebben we afgesproken dat het voedsel zo vers mogelijk is en zo min mogelijk bewerkt. Dat heeft even tijd nodig, omdat we afhankelijk zijn van de leverancier. Ook hebben we geleerd dat het bed, de bank of fauteuil voor powernaps zo dicht mogelijk bij de afdeling moet staan. Dat is facilitair een puzzel, maar medewerkers maken er anders minder gebruik van. Ze willen snel bij hun patiënten en collega’s kunnen zijn als dat nodig is.”
Mentaliteit
De grootste uitdaging? Die ligt volgens Sebregts in de gedrags- en mentaliteitsverandering. “De kunst is mensen te verleiden iets nieuws te proberen. Om anders te eten, een powernap te doen of tóch eens te kijken of je iets kunt opsteken van die coaching. Heel belangrijk is dat dat in samenspraak met het team gebeurt. Als je collega’s lacherig doen over een powernap, is de drempel natuurlijk veel hoger dan wanneer ze zeggen: ‘Tuurlijk, ga maar even rusten; ik heb alles onder controle.’ Die mentaliteitsverandering moeten we met z’n allen bewerkstellingen.”
