De komende maanden ontvangen circa 400.000 Nederlandse zestigplussers een uitnodiging om deel te nemen aan een groot Europees onderzoek naar de vroege opsporing van longkanker. De onderzoekers hopen zo te kunnen vaststellen of een bevolkingsonderzoek longkanker zinvol is.
In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 14.000 mensen longkanker ontdekt. Zeker 10.000 mensen overlijden elk jaar aan deze ziekte. Vaak wordt longkanker pas laat ontdekt. De behandelopties zijn daardoor beperkt.
“Longkanker is helaas al vaak moeilijk te behandelen op het moment dat het klachten geeft”, zegt hoofdonderzoeker Carlijn van der Aalst. “Slechts drie van de honderd mensen is na vijf jaar nog in leven als de tumor in een laat stadium wordt ontdekt. Bij een vroeg stadium zijn dat nog ongeveer zestig van de honderd mensen.”
Onomstotelijk effect
Anders dan Europa kent de VS sinds 2013 een officieel screeningsprogramma voor longkanker. In Europa is zo’n programma nergens geïmplementeerd omdat het nut nog niet onomstotelijk vaststaat.
Toch zijn er duidelijke signalen dat vroegdiagnostiek effect heeft. Uit een studie in 2020 bleek dat het vroeg opsporen van longkanker met een CT-scan bij rokers en ex-rokers de sterfte aan longkanker met 25 procent of meer omlaag kan brengen. Omgerekend naar de Nederlandse situatie komt dit neer op jaarlijks zo’n 1.500 tot 2.500 minder mensen overlijdens door longkanker.
Wakker geschud
Volgens Harry de Koning, hoogleraar Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC, heeft deze zogeheten Nelson-studie besluitvormers wereldwijd wakker geschud. Eerder twijfelden velen over het nut van screening van (ex-)rokers. “Besluitvormers hadden vragen over de kosten, of het genoeg zou opleveren en of er niet te veel vals-positieve uitslagen zouden komen”, aldus De Koning in 2020. “Na de Nelson-studie is het voor veel landen niet langer de vraag òf ze moet screenen. Ze willen nu graag weten hoe ze dat het beste kunnen doen.”
Frequentie
Het proefbevolkingsonderzoek 4-IN-THE-LUNG-RUN dat nu gaat lopen in Nederland, Duitsland, Spanje, Italië en Frankrijk, moet antwoord geven op deze vraag. Zo buigen onderzoekers zich over de vraag hoe frequent de screening moet zijn.
Naar verwachting zal uit het onderzoek bij acht van de tien deelnemers geen afwijking komen. “Mensen bij wie op een eerste CT-scan geen afwijkingen worden gevonden, hebben een iets kleinere kans op longkanker in de jaren erna”, zegt Van der Aalst. “We onderzoeken daarom of het inderdaad veilig is om met de vervolg CT-scan twee jaar te wachten in plaats van één jaar.”
Risicostratificatie
Een andere vraag is in hoeverre risicostratificatie de effectiviteit vergroot. Daarbij gaat het onder meer om factoren als het aantal rookjaren en de dagelijkse tabaksconsumptie. Vooralsnog gaan de onderzoekers er vanuit dat een persoonlijke risicoberekening zinvol is, maar hoe die eruit zou moeten zien is nog niet helemaal duidelijk.
Schaamte
De onderzoekers kijken niet alleen naar de klinische uitkomsten. Ook vragen rond draagvlak en communicatie hebben hun aandacht. Onder rokers en ex-rokers leeft vaak veel schaamte en angst. Dergelijke gevoelens kunnen een sta-in-de-weg zijn voor deelname aan een screeningsprogramma.
“Eén van onze vragen is: hoe bereiken en informeren we de mensen die het meeste risico lopen?”, licht Van der Aalst toe. “We zullen vaker te maken hebben met mensen die moeilijker bereikbaar zijn of misschien meer moeite hebben met het begrijpen van de informatie. Juist voor deze mensen is het belangrijk om ze te bereiken en te helpen bij het begrijpen van de informatie.”
Deelnemersprofiel
De bij het onderzoek betrokken Nederlandse ziekenhuizen zijn naast het Erasmus MC het Antoni van Leeuwenhoek/Nederlands Kanker Instituut in Amsterdam en Nij Smellinghe in Drachten.
De 400.000 Nederlanders die binnenkort een brief krijgen, wonen rondom deze screeningslocaties. Het onderzoek mikt op mensen in de leeftijd van 60 jaar en ouder, die langere tijd zwaar hebben gerookt. Voor mensen die zijn gestopt, geldt dat zij niet langer dan tien tot vijftien jaar geleden zijn gestopt.
Vrijwilligheid
De persoonsgegevens komen uit de Basisregistratie Personen (BRP) en zijn verkregen via de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft hiervoor toestemming gegeven. Deelname gebeurt op basis van vrijwilligheid. In totaal worden in Nederland en de vier andere Europese landen 26.000 mensen onderzocht. Om te bepalen of iemand echt kan deelnemen, vragen de onderzoekers mensen om een vragenlijst in te vullen.
Uitstekende infrastructuur
4-IN-THE-LUNG-RUN past bij het Europese Cancer Mission Plan. In het verlengde hiervan zijn er adviezen in de maakt aan de Europese Commissie om dit nieuwe kankerscreeningsprogramma in de gehele EU te gaan invoeren.
Het Erasmus MC coördineert het Europese onderzoek onder leiding van Harry de Koning: “Met de uitstekende infrastructuur en kennis op longkankerscreening en -therapie in Nederland kunnen wij koploper gaan worden om deze verschrikkelijke ziekte op korte termijn de kop in te drukken.”
In de podcastserie ‘Eerder meten, beter weten’ heeft de Dutch Health Hub recent uitvoerig nut- en noodzaak van vroegdiagnostiek in kaart gebracht.
