De Nederlandse zorg heeft de neiging om ouderen met dementie weg te stoppen. Een empathische woonomgeving kan zulke ouderen hun vrijheid terug geven, gelooft onderzoeker Masi Mohammadi van de TU/e: “Ik pleit voor technologie die ons omhelst. Een smart house is als een cocon. Het huis zorgt voor jou en wordt jouw mantelzorger.”
“Angst is een sterke emotie in de zorg”, constateert Mohammadi. “We zijn bang dat mensen met dementie zich zelf of andere mensen iets aandoen. Er is angst dat het fout kan gaan. En angst om daar op aangesproken te worden. Maar angst is een slechte raadgever. Door die angst nemen we veel vrijheden af. Een groep mensen die -net als wij- het recht heeft om aan de samenleving deel te nemen, wordt in een soort gevangenis opgesloten.”
Contra-intuïtief
Empathische technologie kan ouderen én zorgverleners helpen zich te bevrijden van beheersmatig denken en risicoreductie, gelooft Mohammadi, die als hoofdonderzoeker leiding geeft aan het gelijknamige onderzoeksprogramma van de Eindhoven University of Technology (TU/e). Empathie en technologie, voor zorgprofessionals kan het begrippenpaar contra-intuïtief aandoen. Want draait zorg niet om gevoel, waar technologie kil en emotieloos is?
Volgens Mohammadi komen empathie en ratio in de zorg juist steeds meer in elkaars verlengde te liggen door alle ontwikkelingen op het gebied van domotica, sensortechnologie, artificiële intelligentie, robotica en het Internet of Things.
Opwaarderen
“Het gaat om technologie die niet alleen ‘ziet’ wie in er in een ruimte is, maar ook weet wat de fysieke, psychologische en sociale behoeften zijn en zich automatisch kan aanpassen aan die behoeften”, legt Mohammadi uit. “Het is technologie die ‘snapt’ wat mensen willen, maar ook gevaar ziet en dan een plan maakt of zelfs in werking zet. Dan heb je een slimme, ict-toegepaste woning opgewaardeerd tot een empathische woonomgeving, die reageert op wat bewoners doen en willen.”
Functies combineren
Een dergelijke empathische woonomgeving kent wat Mohammadi betreft verschillende gradaties. “De eerste is een omgeving die zich dienstverlenend opstelt. Dus de woonomgeving als hulpmiddel. Dan heb je een woonomgeving die mensen kan stimuleren te bewegen en zo de vitaliteit bevordert. Tot slot heb je een woonomgeving die de eerste twee elementen combineert, maar ook een bijdrage levert aan beter worden. Dus de woonomgeving als medicijn.”
Academie
Om de mogelijkheden van empathische technologie in de praktijk te verkennen, te verdiepen en te valideren zijn er in heel Nederland elf living labs in het leven geroepen. Onder de naam Dutch Empathic Environment Living Labs (DEELL) hebben ze een eigen academie opgericht. Toch zijn er ondanks successen als deze nog heel wat hobbels te nemen alvorens empathische technologie breder ingang kan vinden.
Privacy-vragen
Waar nieuwe technologie zo diep in het leven mensen ingrijpt, spelen onherroepelijk privacy-vragen op. “Die privacygevoelige aspecten moet je niet van tafel vegen”, reageert Mohammadi. “We kunnen die deels ondervangen door privacy-sensitief design. Dat zou veel meer moeten gebeuren. Dat gezegd hebbende: het is een realiteit waar we nu al in leven. Privacy als in de jaren tachtig bestaat niet meer. Als je een mobiele telefoon hebt, weet iedereen waar je bent. Voor privacy-sceptische mensen heb ik een boodschap: sorry, je leeft al in een informatiesamenleving. Privacy-problemen moeten geen sta in de weg zijn voor de verdere ontwikkeling van technologie. Ik ben dan ook blij dat de Europese Unie nu nieuwe wetten maakt om privacy beter te waarborgen.”
Huis als cocon
Mohammadi’s eigen zorgen hebben vooral betrekking op het feit dat veel nieuwe technologie niet bepaald gebruikerssensitief is. “Bij veel van de technologie die wij nu ontwikkelen, zoals horloges en piepertjes, moeten de gebruikers zich aanpassen aan de technologie. De ironie is dat we juist van een doelgroep die vergeetachtig is verwachten dat ze een alarm omdoen als ze opstaan of het huis verlaten. Dat is een basale fout in onze technologie, waarmee we het grootste instrument in onze gereedschapskist vergeten, namelijk de woonomgeving. Ik pleit voor een technologie die bewoners omhelst. Een smart house moet als een cocon zijn waarin je niks hoeft te dragen. Het huis zorgt voor jou. Het huis wordt jouw mantelzorger.”
Slimme buurt
Dergelijke technologie houdt wat Mohammadi betreft niet bij de voordeur op. “Op buurtniveau kun je hetzelfde bereiken door sensoren en camera’s aan bijvoorbeeld lantaarnpalen te bevestigen. We zijn nu bezig met een slimme wijk waar straks tweehonderd senioren en tachtig mensen met dementie wonen. Wij willen kijken hoe we sociale en technologische aspecten zo aan elkaar kunnen knopen dat iedereen in de wijk aan de gemeenschap kan deelnemen.”
Bricks to bytes?
Aan ambities geen gebrek bij de living labs, maar vormen ze ook een antwoord op het groeiende vraag naar ouderenhuisvesting? Naar verwachting zal het huidige tekort van 80.000 woningen de komende jaren verdrievoudigen. Bricks helemaal vervangen door bytes -zoals sommige digitale zorgadepten willen, zal dan ook niet lukken, beseft Mohammadi. “Bricks en bytes blijven allebei nodig. Het gaat om een nieuwe manier van kijken. Uiteindelijk moeten we bij alles wat we doen technologie gebruiken, of het nou over zorg, vitaliteit of een gezonde levensstijl gaat.”
Fysieke realiteit
Voor wie denkt dat dit permanente beroep op technologie de deur open zet naar een virtuele Brave New World, heeft Mohammadi een geruststellende boodschap: “Wij zijn fysieke wezens. Ons bestaan heeft een fysieke essentie die niet over het hoofd moet worden gezien. Of je het nu over virtual reality of augmented reality hebt, het woord ‘realiteit’ zit erin. Die werkelijkheid kun je niet wegcijferen. Het digitale moet dan ook tastbaar zijn, want we willen niet in een science fiction-achtige wereld leven waarin we straks allemaal geupload zijn.”
