Alle seinen staan op groen voor een doorbraak van duurzame zorg. Het is alleen de vraag of we snel genoeg die kant op gaan. Daarvoor is de Green Deal Samen werken aan Duurzame Zorg alleen onvoldoende.
“Onze huidige manier van leven stuit op economische, sociale en ecologische grenzen. Dat vergt een andere economie en arbeidsmarkt, een andere omgang met ruimte en natuur, andere manieren van wonen, werken, ondernemen en reizen en andere vormen van samenleven.” Deze historische zinnen uit de laatste Troonrede vertellen een ongemakkelijke waarheid: op alle fronten zijn ingrijpende veranderingen noodzakelijk.
Om onze aarde leefbaar te houden moeten we naar een economie die minder milieuschade veroorzaakt en minder beslag legt op grondstoffen. Wij zullen met zijn allen veel minder moeten vervuilen en verspillen. Dat geldt zeker ook voor de zorg.
Negatieve impact
Ondanks de voorbeeldfunctie die je van de hoeders van gezondheid verwacht, heeft deze sector een forse negatieve impact. De zorg is verantwoordelijk voor ruim 7 procent van de totale CO2-uitstoot in ons land. Maar liefst 4 procent van het afval en13 procent van ons landelijke grondstoffengebruik is afkomstig uit deze sector. Wie nog niet besefte hoe hoog de afvalbergen zijn, kan daar na de coronacrisis niet meer omheen. De containers vol wegwerpbeschermingsmiddelen hebben de ogen geopend.
Een leefbare en gezondere aarde voor ons nageslacht is overigens niet de enige reden om naar een minder verspillende en vervuilende zorgsector te streven. De toenemende zorgvraag, onder andere door vergrijzing, noopt evenzeer tot een omslag in het denken. Ook wat betreft kosten en personeel lopen we aan tegen de grenzen. Alles roept om zinniger en zuiniger omgaan met schaarse middelen en mensen in de zorg.
Duurzame zorg
Over de urgentie van verandering is dan ook weinig twijfel. Alle seinen staan op groen voor een doorbraak op het gebied van duurzame zorg. Aan overheidsambitie ontbreekt het niet. Dat blijkt niet alleen uit de Troonrede, maar ook uit het coalitieakkoord van Rutte IV. Hierin staat dat de CO2-uitstoot per 2030 met 55 procent omlaag moet.
Daarmee ligt de lat hoger dan in het Klimaatakkoord van Parijs. De zorg vormt deze keer geen uitzondering. De sector moet net zo goed als andere sectoren bijdragen aan reductiedoelen, gaf het ministerie van VWS al in 2021 bij de klimaattop in Glasgow aan
Green teams
Niet alleen de overheid vindt dat het anders moet, ook de zorg zelf beweegt. Steeds meer zorgbestuurders en -managers nemen hun verantwoordelijkheid en pionieren met duurzaam beleid. Green teams met zorgprofessionals schieten als paddenstoelen uit de grond. Ze verenigen zich in samenwerkingsverbanden met collega’s in alle hoeken van het land. Zo is de laatste jaren een krachtige beweging ontstaan van groene zorg-professional die kennis delen, binnen en buiten hun organisaties.
Green Deal 3.0
VWS gelooft in de optelsom van overheidsambitie en de groene zorgbeweging. Het ministerie zet haar troeven op de Green Deal Samen werken aan Duurzame Zorg (ook wel: Green Deal 3.0.). Dit is een overeenkomst die VWS en diverse spelers met duurzame ambities in de zorg tekenen. De Green Deal stelt doelen voor het stimuleren van gezondheid en duurzaamheid in organisatiebeleid, CO2-reductie, circulair werken en het verminderen van de belasting van medicatie. Ook gaat VWS een monitor ontwikkelen die inzicht geeft in de voortgang van verduurzaming in de zorg.
Harde kaders
De Green Deal is een interessant initiatief en deelname daaraan kan voor zorgaanbieders waardevol zijn. Het is alleen de vraag of het voldoende is op dit moment. De concrete doelen in de deal dragen volgens VWS bij aan ‘een onomkeerbare transformatie’ naar een duurzamer zorgstelsel en dito sector. Maar voor een doorbraak naar duurzame zorg lijkt een samenwerking op vrijwillige basis te dun. Voor een fundamenteel andere manier van werken zijn harde kaders nodig waar de zorg op kan varen. De overheid moet de regie nemen.
Leefstijl
Het is belangrijk om te beseffen dat we omslagen moeten maken met ingrijpende gevolgen voor zorgprofessionals en -aanbieders. Er zijn ‘andere manieren van werken’ nodig, zoals de koning in de Troonrede terecht zei. Een voorbeeld van zo’n noodzakelijke omslag is die van productie naar zinnige zorg (ook wel: passende zorg) en preventie. Het moet tussen zorgprofessional en patiënt vaker gaan of een behandeling wel nodig of zinvol is. Nog mooier zou het zijn als we via het verbeteren van de leefstijl voorkomen dat behandelingen nodig zijn.
Circulair
Een tweede al even ingrijpende omslag die de zorg, met het bedrijfsleven, moet maken is van lineair naar circulair. Om te voorkomen dat we de aarde uitputten, zullen we onze spullen bijvoorbeeld langer moeten gebruiken. Zo zal de zorg in veel gevallen moeten overschakelen van wegwerp- op herbruikbare hulpmiddelen. Dat vraagt om ingrijpende veranderingen, vooral ook bij leveranciers.
Omzetverlies
De twee genoemde omslagen zullen bij veel spelers in de zorg pijn aan doen in de portemonnee. Wie zich als zorgaanbieder inzet voor zinnige zorg of preventie, lijdt in de praktijk vaak omzetverlies en wordt met een beetje pech ook nog gestraft door de verzekeraar. Ook de omslag van lineair naar circulair is financieel vaak onaantrekkelijk, met name voor leveranciers. Een overstap van wegwerp- naar herbruikbare hulpmiddelen betekent voor de producent van wegwerphulpmiddelen omzetverlies. Geen wonder dat duurzame zorg veel weerstand oproept.
Beloningen
Om deze omslagen te maken, heeft de zorg van de overheid nu harde kaders nodig. Zo zullen productieprikkels in het stelsel ingeruild moeten worden voor beloningen voor zinnige zorg en preventie. Daarnaast zal de overheid duidelijke normen moeten stellen bijvoorbeeld rond verpakkingsmateriaal, medicijn- hulpmiddelen en energieverspilling. Dat dit versnellend werkt blijkt in de bouw, waar duurzame normering rond energiegebruik, duurzame energie en circulariteit succesvol is.
Lang wachten
Het kan zijn dat VWS de Green Deal nodig heeft om zich een oordeel over de harde kaders te vormen. Laten we dan hopen dat dit sneller gaat dan de drie jaar die het programma duurt. Anders wordt het nog heel lang wachten op de ‘andere manieren van werken’ uit de Troonrede.
Joost Bijlsma is auteur van het boek ‘Heel de Zorg’ over duurzame zorg. Dit artikel schreef hij op eigen titel.
