Patiënten met lage gezondheidsvaardigheden hebben moeite medische informatie te verkrijgen, begrijpen en toe te passen. Jacqueline Boon, werkzaam op de dialyseafdeling van Ziekenhuis Gelderse Vallei, besloot haar patiënten een handje te helpen. Het resultaat: een serie 3d-animaties met uitleg over leefregels voor dialysepatiënten.
Door Saskia Engbers. Illustratie: Flip van Wijngaarden, Studio Flip
Drie op de tien Nederlanders hebben lage gezondheidsvaardigheden. Dat blijkt uit cijfers van Nivel uit 2020. Deze mensen kunnen minder goed met ziekte omgaan. Ze hebben moeite de informatie van hun zorgverlener te begrijpen en maken vaker fouten bij het gebruik van hun medicatie.
Jacqueline Boon, gespecialiseerd verpleegkundige Dialyse bij Ziekenhuis Gelderse Vallei, ziet deze patiëntengroep ook op haar afdeling. “Wij geven dialysepatiënten in meerdere gesprekken voorlichting over hun behandeling en over de leefregels die voor hen gelden. Die informatie geven we ook op papier mee om thuis nog eens na te lezen. Toch merken we dat de mondelinge en schriftelijke informatie bij sommige patiënten niet binnenkomt.”
Leefregels dialysepatiënten
Onze nieren zuiveren het bloed van afvalstoffen. Wanneer ze falen, vergiftigt het lichaam zichzelf. Dialyse kan de afvalstoffen uit het bloed verwijderen, maar niet volledig. Dat is de reden waarom dialysepatiënten zich aan strikte leefregels moeten houden. “Mensen met lage gezondheidsvaardigheden beseffen vaak ook niet hoe belangrijk die leefregels zijn”, zegt Boon. “Maar als een dialysepatiënt zich bijvoorbeeld niet aan vochtbeperking houdt, raakt het hart overbelast. Op den duur gaat dat slecht functioneren.”
Innovatieve ideeën
De Nierstichting organiseert jaarlijks de NierstichtingChallenge. Dat gebeurt in samenwerking met de nierpatiëntenvereniging NVN. Want juist op de werkvloer ontstaan mooie ideeën voor betere zorg aan patiënten met nierfalen. Zorgprofessionals worden daarom via de challenge uitgedaagd hun innovatieve ideeën in te dienen.
In 2018 en 2019 greep Boon haar kans door mee te doen. “We wilden eerst een app maken met korte en bondige informatie over de vele leefregels voor dialysepatiënten. Dat werd helaas te kostbaar. Daarop ontstond het idee voor animatiefilmpjes voor dialysepatiënten met lage gezondheidsvaardigheden.
Animaties nierpatiënten
De Nierstichting honoreerde de voorstellen met een subsidie. Daarmee werden in eerste instantie vijf animaties voor hemodialysepatiënten bekostigd. Inmiddels is de serie uitgebreid met filmpjes voor andere groepen nierpatiënten. De patiënten kunnen alle animaties bekijken op de website van Ziekenhuis Gelderse Vallei. Vertalingen in het Turks, Arabisch en Pools zijn in de maak.
Voorwaarden goede animatie
Flip van Wijngaarden (Studio Flip) maakte de 3D-filmpjes. Hij merkt dat de belangstelling voor patiëntenvoorlichting via animaties de laatste jaren groeit. Voor hem is dat een vanzelfsprekende ontwikkeling. Onderzoek heeft meermaals aangetoond dat mensen visuele informatie beter begrijpen en onthouden dan gesproken of geschreven tekst.
Een goede animatie duurt volgens Van Wijngaarden niet langer dan drie à vier minuten. “De hoeveelheid informatie die iemand aaneengesloten tot zich kan nemen, is beperkt. Verder telt een begrijpelijke tekst ongeveer twee woorden per seconde. De stilte daar omheen is nodig om de gesproken tekst te verwerken. Dat betekent dat je in een animatie niet meer dan 360 tot 480 woorden kwijt kunt.”
Humor mag niet ontbreken. “Die maakt informatie aantrekkelijk”, vindt Van Wijngaarden. “In de animaties voor Ziekenhuis Gelderse Vallei zijn Aart en Annie de personages. De jurk van Annie heb ik een patroon gegeven van thee met gebakjes en een dolfijntje hier en daar. Die duiken in al mijn animaties op.”
Aanleg shunt
Een van de animaties gaat over de aanleg van een shunt. Dit is een operatief gemaakte verbinding tussen een slagader en een ader. Dankzij zo’n shunt kan de verpleegkundige de dialysemachine aansluiten op de bloedbaan van een hemodialysepatiënt.
Van Wijngaarden: “Voor deze animatie heb ik de omgeving van Ziekenhuis Gelderse Vallei gebruikt. Een spreekkamer, de dialyseruimte en duplexkamer. Dat was technisch ingewikkeld om te maken, maar patiënten zien nu heel goed wat er bij de aanleg van een shunt gaat gebeuren. Zo kunnen ze zich goed voorbereiden op de operatie.”
Lage gezondheidsvaardigheden
Patiënten met lage gezondheidsvaardigheden zoeken zelf niet op internet naar informatie. “Daarom attenderen wij ze op de filmpjes”, zegt Boon. “Daarnaast hebben we iPads op de afdeling. Zo kunnen patiënten de animaties tijdens hun dialyse bekijken. Als ze voor controle naar de Nierzorgpoli komen, krijgen ze de filmpjes vaak ook te zien.”
Informatie toegankelijker
Het effect van de filmpjes is niet meetbaar in cijfers, maar Boon is overtuigd van hun positieve uitwerking: “Onze informatie is toegankelijker geworden. Als wij samen met patiënten een animatie bekijken, horen we na afloop bijna altijd dat ze iets nieuws hebben opgestoken. Wij hopen dat dialysepatiënten met lage gezondheidsvaardigheden de vele leefregels die voor hen gelden dankzij de animaties accepteren. WE hopen dat ze er hun nieuwe leefstijl van maken en zo de kwaliteit van hun leven verhogen.”
