Om het potentieel van AI in de ouderenzorg beter te benutten, is een sectorbrede visie een voorwaarde. Dit blijkt uit het AI Kompas van de AI Coalitie en Vilans dat eind november 2024 verscheen.
De Nederlandse AI Coalitie (NL AIC) en Vilans willen met het AI Kompas een bijdrage leveren aan de optimale toepassing van AI in de ouderenzorg. Het kompas komt met zeven activiteiten die ouderenzorgorganisaties en landelijke instanties kunnen oppakken om AI sneller te implementeren en de transformatie te versnellen.
1. Definieer een AI-visie voor de zorg
Samenstellers Edith van de Weg, Dirk Lukkien en Brent Opmeer zijn het erover eens dat voor die versnelling allereerst een sectorbrede visie nodig is. Die visie zal bij voorkeur samen met betrokken partijen worden opgesteld. Daar zijn volgens de auteurs deskundigen voor nodig die goed weten hoe het zorgstelsel werkt, maar ook zorgprofessionals en IT’ers die de kansen en beperkingen van AI-toepassingen kennen.
Edith van de Weg: “Het is van belang echt een stip op de horizon te zetten met zo’n gezamenlijke visie, inclusief de bijbehorende activiteiten. Die visie zal breed moeten worden onderschreven en mede worden gevoed met bottom-up initiatieven waarin het ecosysteem, met de juiste competenties, betrokken is.”
2. Investeer in AI-kennis en vaardigheden
Bestuurders en managers in ouderenzorgorganisaties hebben vaak een algemeen idee van de waarde van data en AI in de zorg, maar missen soms de diepgaande kennis om weloverwogen keuzes te maken en implementaties te begeleiden. Daarom is het nuttig om zowel bestuurders als medewerkers te ondersteunen bij het ontwikkelen van competenties op het gebied van data en AI, zowel strategisch als operationeel.
3. Breng de digitale basis op orde
Een voorwaarde om de voordelen van kunstmatige intelligentie (AI) in de ouderenzorg te realiseren, is volgens het kompas het verbeteren van de informatiehuishouding van individuele zorgorganisaties. Edith van de Weg: “Als de datastructuur van een zorgorganisatie op orde is, kan die de technologische veranderingen bijhouden. Daar moet ze nu allemaal mee aan de slag. Maar dan wel samen. Want dat is echt nodig om data-uitwisseling en interoperabiliteit te waarborgen.”
4. Integreer AI zorgvuldig in het zorg/werkproces
Vrijwel altijd zal een AI-toepassing een kleinere of grote verandering betekenen van de bestaande zorg/werkprocessen. Zorg dat het nieuwe proces voor iedereen duidelijk is.
Van de Weg: “Veel professionals staan niet te springen om op een nieuw manier te gaan werken, ze hebben het al druk genoeg. Het is dus heel belangrijk om zorgprofessionals bij de implementatie van innovaties te betrekken en die niet van bovenaf op te leggen. Zo’n innovatie moet naadloos in het werkproces passen. Het schiet niet op als een medewerker steeds moet nadenken hoe die ook alweer toegang tot een bepaald systeem moet krijgen.”
5. Beoordeel de toegevoegde waarde van AI in relatie tot de kosten
De verwachtingen over opbrengsten en kosten moeten realistisch zijn. Dat kan bijvoorbeeld door een businesscase op te stellen voor een specifieke zorgcontext. Dat is vaak nog wel haalbaar, maar het wordt uitdagender als meerdere AI-toepassingen in processen moeten worden geïntegreerd en/of meerdere organisaties of leveranciers betrokken zijn. Het kompas pleit voor een sectorbrede leeromgeving waar best practices, ervaringen en resultaten te delen zijn.
6. Weeg de ethische voor- en nadelen van AI zorgvuldig af
AI kan bijdragen aan een veiligere en betere zorg voor ouderen, bijvoorbeeld door het signaleren van gezondheidsproblemen of het bieden van sociale en emotionele hulp. Aan de andere kant kan AI ook een inbreuk maken op de privacy en de persoonlijke levenssfeer van ouderen, bijvoorbeeld door het verzamelen en analyseren van hun gevoelige gegevens, het observeren en beïnvloeden van hun gedrag of het vervangen van menselijk contact. Er spelen dus verschillende ethische vraagstukken waar geen gemakkelijk antwoord op te vinden is.
Van de Weg: “Er is jammer genoeg geen one-size-fits-all oplossing, maar er is maatwerk nodig. Er moet rekening worden gehouden met de behoeften, wensen, waarden en normen van alle betrokkenen. Deze systematische afweging wordt nu nog vaak niet gemaakt of is gebaseerd op onvolledige of onbetrouwbare informatie.”
7. Investeer in samenwerking, kennisuitwisseling en ondersteuning
Veel ouderenzorgorganisaties geven aan dat zij moeite hebben om datagedreven werken en de inzet van AI zelfstandig op te pakken. Van de Weg benadrukt het belang van gezamenlijk leren en implementeren. Kennisuitwisseling met andere sectoren binnen de zorg en buiten kan heel waardevol zijn. Van de Weg noemt hierbij de cure en de ggz, maar ook bijvoorbeeld telecommunicatie, e-commerce of financiën. “Een goed voorbeeld is de bouwsector. Daar is een samenwerking ingericht om innovaties op te schalen. Het loont volgens mij de moeite om te onderzoeken of zo’n samenwerking, eventueel als een coöperatie, ook in de ouderenzorg op te richten is.”
