De ziekenhuizen zijn op koers met de CO2-reductie per 2030. De echte uitdaging ligt in de jaren daarna. Niet alleen vergen volgende stappen een miljardeninvestering, ook staan de financiële prikkels vaak haaks op de CO2-ambitie. Bovendien is het bredere klimaateffect niet eenduidig omdat beperking van de ziekenhuisuitstoot ten dele neerkomt op een verplaatsing.
Dit valt af te leiden uit rapportage van ingenieursbureau Royal HaskoningDHV dat voor zeventien ziekenhuizen een portefeuilleroutekaart opstelde. De betreffende ziekenhuizen hebben zich met de ondertekening van de Green Deal Zorg 2.0 verplicht om in 2050 95 procent minder directe CO2 uit te stoten. Voor het tussenjaar 2030 geldt een streefcijfer van 49 procent.
Directe CO2-emissie
Deze laatste doelstelling is volgens Royal HaskoningDHV voor alle betrokken ziekenhuizen goed haalbaar. De afgelopen jaren hebben ziekenhuizen gemiddeld al een kwart van hun directe CO2-emissies weten weg te werken. Met relatief eenvoudige maatregelen als het afstoten van vastgoed, minder bevochtigen van de lucht en het uitfaseren van warmtekrachtinstallaties kan dit percentage oplopen tot 64 procent.
CO2-voetafdruk
Maar om hun CO2-voetafdruk verder te verkleinen, zullen ziekenhuizen diep in de buidel moeten tasten. Uitgaande van een gemiddelde investering van 1.300 euro per vierkante meter bruto vloeroppervlak gaat het alleen voor de zeventien ziekenhuizen al om 3,2 miljard euro. De bedoelde ziekenhuizen beslaan circa een derde van het totale vloeroppervlak. Dat betekent dat de route naar een CO2-neutrale ziekenhuissector 9 tot 10 miljard euro kost.
Financieel-economische prikkels
Is een dergelijke investering op zich al een flinke kluif, een bijkomend probleem is dat financieel-economische prikkels soms haaks op de reductiedoelstelling staan. “Grootverbruikers, zoals ziekenhuizen, betalen in Nederland een heel laag gas- en elektriciteitstarief”, legt energieconsultant Mark Overdijk van RoyalHaskoningDHV uit. “Als je maar een paar cent voor een kilowattuur betaalt, schieten de terugverdientijden voorbij de twintig jaar. Omdat je in de hoogste verbruikscategorie zit, gaat ook je energiebelasting omlaag. Dus is het economisch helemaal niet zo interessant en staat de industrie niet te springen om duurzame technieken toe te passen.”
Fossiele brandstoffen
Ook bij de bredere klimaatimpact van de CO2-reductie door ziekenhuizen zijn kanttekeningen te plaatsen. “De routekaart voor ziekenhuizen is gericht op directe besparing van de CO2-uitstoot, dus CO2 die alleen vrijkomt op je eigen locatie door het verbranden van fossiele brandstoffen”, zegt Overdijk. “Dat kun je doen door bijvoorbeeld geen warmte meer op te wekken met warmtekrachtkoppeling. Als gevolg daarvan moet je mogelijk wel meer elektriciteit inkopen die met fossiele brandstoffen kan zijn opgewekt.”
Klimaatakkoord Parijs
Theoretisch is het daarmee mogelijk om de eigen CO2-doelstelling te halen zonder het energieverbruik terug te dringen. Strengere energieverbruiksnormen zullen ziekenhuizen in de praktijk echter tot handelen dwingen. De huidige norm, die aansluit op de afspraken van klimaatakkoord van Parijs, ligt op 100 kilowattuur (kWh) per vierkante meter bruto vloeroppervlak. Ziekenhuizen zitten momenteel gemiddeld nog op 372 kWh per vierkante meter. Zelfs bij de meest ambitieuze CO2-reductiedoelstelling blijven ziekenhuizen steken op 165 kWh. Oftewel: alleen mikken op CO2-reductie is niet voldoende om de energietransitie te voltooien.
Energiecijfers
Overdijk adviseert ziekenhuizen om dicht bij huis te beginnen. Dat betekent onder meer het in kaart brengen van de eigen verbruikspatronen. Een opgave die al lastig genoeg kan zijn. “Het ene ziekenhuis heeft het goed op orde, bij het andere blijkt het knap lastig om de juiste energiecijfers boven water te krijgen. Zeker als er sprake is van poliklinieken en buitenlocaties, waarvan het ziekenhuis soms niet eens eigenaar is maar huurder. Ze betalen netjes de rekening; niet op basis van een energiemeterstand, maar als deel van een all-in huurprijs. Daardoor hebben ze soms geen flauw benul van wat ze daar aan energie verbruiken.”
Zonnepanelen
Toch is inzicht in de eigen energiehuishouding van cruciaal belang om de juiste stappen te zetten, stelt Overdijk. En die stappen zijn soms niet zo spannend als ziekenhuizen vanuit PR-oogpunt misschien zouden wensen. “Je ziet het ook bij particulieren die snel even wat zonnepanelen plaatsen omdat ze dan duurzaam bezig zijn, maar vergeten om hun dak te isoleren. Een zonne-carport heeft misschien veel PR-waarde en is ook goed voor de bewustwording, maar er zijn misschien andere stappen te nemen die minder sexy zijn, maar een groter CO2-effect hebben.”
Vastgoed
“Voor ziekenhuizen is het vooral interessant om te kijken waar samenloopvoordeel valt te behalen. Ziekenhuizen zijn continu in beweging met hun vastgoed, dus wij zeggen: haak zo slim mogelijk aan op de lange termijn huisvestingsplannen. Als je van plan bent om in 2028 te slopen, ga dan geen dure maatregelen nemen.”
Gasloos
Zeker gezien de vitale maatschappelijke functie van ziekenhuizen is ‘werk-met-werk-maken’ wat Overdijk betreft de aangewezen methode. “We hebben discussies met zorgbestuurders die zich afvragen of een warmtepomp wel de beste bestede euro is als ze dat geld ook in de zorg kunnen steken. Dat is een terechte discussie. Je hoeft niet alles van vandaag op morgen gasloos te hebben. Als je toch bezig gaat met onderhoud, renovatie of verbouwing, kijk dan of je een extra stukje verduurzaming kunt meenemen. Onze routekaart schetst de mogelijkheden en helpt daarmee om op korte termijn een plan voor de verduurzaming op lange termijn te maken.”
