Door een onnatuurlijke leefstijl heeft de moderne mens chronische stress. Dat stelt leefstijlpsychiater Mischa Selis. Meer aandacht voor de invloed van slaap, beweging en stressregulatie is dan ook hard nodig. Maar het huidige zorgstelsel laat hier onvoldoende ruimte voor. Sterker nog: volgens Selis komt de mens in de zorg door de eenzijdige aandacht voor kostenbeheersing en technologische innovatie steeds verder onder druk.
“Er is een tsunami van mensen met psychische klachten”, constateert Selis, die op 24 november als spreker optreedt tijdens de Week van Arts en Leefstijl. “Mensen zijn depressief, angstig, onzeker of hebben een burn out. Dat zijn vaak geen stoornissen in engere zin, maar allemaal symptomen die gerelateerd zijn aan een onnatuurlijke levensstijl.”
Onnatuurlijke leefstijl
“We eten te vaak te veel eten uit de fabriek, waardoor we obees en ondervoed zijn”, licht Selis de onnatuurlijke leefstijl toe. “We doen zittend werk, in kunstlicht. We bewegen te weinig buiten. Door lichtvervuiling en blauw licht heeft de moderne mens een chronisch slaaptekort. Dat behandelen we met slaapmedicatie die de slaapkwaliteit verslechtert en verslavend is. Wij moeten als psychiaters inzicht geven in wat slaaptekorten, voeding en gebrek aan beweging doen met het zenuwstelsel om zo ellende te voorkomen en het makkelijker te maken voor zieke mensen.”
Leefstijlpsychiatrie
Daarmee wil Selis beslist niet zeggen dat psychische aandoeningen rechtstreeks zijn terug te voeren op individuele leefstijlkeuzes. “Het verdrietige is dat moeilijkheden zich juist bij de meest kwetsbare mensen clusteren. Somatische en psychiatrische kwetsbaarheid gaan vaak samen. Door armoede en eenzaamheid worden mensen ziek. Leefstijlpsychiatrie betekent juist bewustzijn van sociale en contextuele factoren van ziekte. Je kunt een psychiatrische stoornis nooit los zien van de mens, met zijn eigen levenservaringen, emoties, stressoren, gedrag en sociale context.”
Dokter als coach
Een integrale behandeling begint volgens Selis met een gelijkwaardige relatie tussen arts en patiënt. “In een traditionele setting heeft de dokter een dominante rol en en is de patiënt afhankelijk. Maar als een patiënt wacht tot behandeling met medicatie hem gaat genezen zonder zelf te veranderen, is het behandeleffect beperkt. Leefstijlpsychiatrie gaat over wat patiënten zelf kunnen doen om de weerbaarheid van hun zenuwstelsel te vergroten. Zelf, maar niet alleen. De dokter heeft dan de rol van coach.”
Doelmatigheid
Voorwaarde voor deze wisselwerking is volgens Selis een vertrouwensrelatie tussen dokter en patiënt: “Als de relatie goed is, is de behandeling het meest effectief”, aldus Selis. Maar juist dit relationele aspect staat volgens Selis in het huidige zorgstelsel onder druk. Met doelmatigheid en digitalisatie neemt de presentie af. “In de twintig jaar dat ik dokter ben, is mijn tijd voor patiënten afgenomen. De meeste tijd is nodig voor de bureaucratische en gedigitaliseerde eisen van herregistratie, verantwoording, kwaliteit en veiligheid.
Dominante tech-bedrijven
Over digitalisering als oplossing is Selis kritisch. “Digitale veranderingen in mijn werk hebben mij vaak meer tijd gekost dan gegeven”, zegt Selis. In zijn huidige vorm versterkt digitalisering wat haar betreft vooral de beheersmatige kijk op zorg. Bovendien is het optreden van IT-aanbieders weinig transparant. “Onze relatie met de farmaceutische industrie is streng gereguleerd. Bij onderzoek moeten we transparant zijn over de evidence en onze financiële belangen. Dat zie je niet bij technologische innovatie. Het wordt te optimistisch vermarkt door bedrijven zonder evidence en met financiële belangen. Ik zie steeds meer zorggeld in de portemonnee van private CEO’s en aandeelhouders verdwijnen. Maar bij kritiek word je neergezet als iemand die niet wil moderniseren en innoveren.”
Open geest
Waar Selis zonder gene kritiek uit, is zij met haar pleidooi voor onder meer mindfulness en yoga zelf ook een makkelijk mikpunt. “Ik ben ook mindfulness-trainer en yoga-leraar”, reageert ze. “Ik heb door deze opleidingen veel aanvullend geleerd over de werking en de regulatie van het zenuwstelsel. Het helpt mij om in balans te blijven tijdens mijn werk. En om beter aanwezig te kunnen zijn bij de trauma’s en het lijden van mijn patiënten. Ik ervaar ook de waarde hiervan voor behandeling en preventie. Maar ik heb er voor gekozen om een reguliere psychiater te zijn. Ik werk met hart en ziel volgens de professionele standaarden. Vanuit deze positie kies ik er niet voor om te polariseren, maar om met een open geest verbindingen te leggen.”
Waardering
Gelet op de enorme werkdruk in de zorg, met bijhorende uitval en ziekteverzuim, zou het goed zijn om deze perspectieven te verkennen, vindt Selis. “Zorg is in de eerste plaats emotioneel werk. Je verbindt je met mensen die het moeilijk hebben. Dat vraagt empathie van de professional. Bestuurders, zorgverzekeraars en overheid waarderen het emotionele en relationele werk in de zorg onvoldoende. Waardering krijg je met leiderschap en onderzoek, maar de huidige problemen vragen om waardering voor presentie en compassie.”
Ongezonde relatie
Miskenning van de intrinsieke motivatie en aard van het werk zorgt er volgens Selis voor dat zorgwerknemers uit balans raken en ziek worden. “Organisaties hebben de mensen die het werk doen emotioneel verwaarloosd. Ze nu ‘helden’ noemen helpt niet. Mensen kiezen voor de zorg, omdat ze het moeilijke werk willen doen. Dat vraagt om emotioneel veilige relaties, waarin ze ook empathie krijgen. Maar door de focus op de economische waarde van het werk, komt er steeds meer overhead.”
Autonomie
Daarmee wordt het paard achter de wagen gespannen, vindt Selis. “Mijn agenda wordt economisch maximaal volgepland, maar laat onvoldoende ruimte voor de ontspanning en rust die ook nodig zijn. De patiënten zijn mijn verantwoordelijkheid. Wat ik nodig heb is de ruimte om die verantwoordelijkheid te kunnen dragen. Niemand hoeft van mij aan de mindfulness of yoga. Een wandeling tijdens de lunch of het vergroenen van de werkomgeving is ook prima. Als de mensen maar de tijd krijgen voor hun eigen balans.”
Mischa Selis is spreker tijdens de Week van Arts en Leefstijl: ‘10 jaar Leefstijl, natuurlijk!’. Met dit event viert de Vereniging Arts en Leefstijl van 22 tot en met 26 november haar tienjarig bestaan. In een uitgebreid digitaal programma delen gerenommeerde nationale en internationale sprekers de nieuwste wetenschappelijke en praktijkgerichte inzichten rondom leefstijl.
Lees ook de interviews met andere sprekers:
- Thea Sijbesma: ‘Maak leefstijlgeneeskunde financieel aantrekkelijk’
- Lucien Engelen: ‘Digitalisering geeft patiënt grip op leefstijl’
- Joep Verbugt: ‘Aandacht voor mentaal welbevinden is hard nodig’
