Liesbeth van Rossum, internist-endocrinoloog en hoogleraar Obesitas aan het Erasmus MC, wil obesitas in de zorg veel beter behandelen. En daarnaast de leefomgeving zó inrichten dat die uitnodigt tot een gezonde leefstijl.
Op dit moment heeft de helft van de Nederlanders overgewicht en 14 procent obesitas. Dat aantal neemt alleen maar toe. “Obesitas is een ziekte”, zegt Liesbeth van Rossum. “Ons vet is een orgaan dat honderden hormonen aanmaakt. Die communiceren met andere organen en met het brein. Hebben we te veel vet, dan raakt het laaggradig ontstoken. De geproduceerde hormonen raken van slag en daarmee ook de communicatie met andere organen.”
Dat kan leiden tot ruim tweehonderd aandoeningen, waaronder diabetes, hart- en vaatziekten en gewrichtsklachten. Maar ook tot dertien vormen van kanker, depressie en angststoornissen, onvruchtbaarheid of een ernstiger beloop van infecties, zoals we bij corona hebben gezien. Obesitas is daarmee een ‘gateway disease’: een poortziekte naar veel andere ziekten.
Zorg onbetaalbaar
Van Rossum: “Wat we nu doen, is die ruim tweehonderd aandoeningen behandelen die veroorzaakt worden door obesitas. Maar ondertussen wordt de zorg onbetaalbaar. Wat we zouden móéten doen, is obesitas erkennen als een ernstig ziektebeeld dat we in een vroeg stadium behandelen.”
Dat voorkomt niet alleen ziekten, maar ook emotioneel leed. “Mensen met obesitas hebben een hele lage kwaliteit van leven, vergelijkbaar met die van mensen met kanker. Het stigma is bovendien enorm. Op het obesitasspreekuur zie ik veel tranen, omdat mensen steeds horen dat hun overgewicht een kwestie is van eigen schuld, dikke bult.”
Dieet helpt niet
“In werkelijkheid is het zoveel complexer. Natuurlijk speelt een ongezonde leefstijl bij veel mensen een grote rol. Maar ik zie ook genoeg patiënten met een gezonde leefstijl die niet kunnen afvallen. Er zijn namelijk veel factoren die mogelijk bijdragen aan overgewicht.”
“Daar komt bij: als mensen eenmaal obesitas hebben ontwikkeld, wordt het lichaam hormonaal opnieuw geprogrammeerd. Het wil dan altijd terug naar het oude, hogere gewicht. Zo komt de ziekte steeds terug, tenzij je een intensieve behandeling inzet.”
Onderliggende oorzaak
Zo’n behandeling begint met een zoektocht naar de onderliggende oorzaken van het overgewicht. Het is een stap die volgens Van Rossum nog vaak wordt overgeslagen. “Sommige mensen worden rechtstreeks doorverwezen voor een maagverkleiningsoperatie, zonder dat is gekeken waarom ze te zwaar zijn. Die mensen lopen kans na de operatie weer aan te komen. In de eerste en tweede lijn is beslist nog een verbeterslag te maken in de obesitaszorg. Gelukkig zijn er ook centra die goede obesitaszorg leveren.”
De juiste hulp
Hoe het wél moet? “Als je de onderliggende oorzaak weet, probeer je eerst de radartjes die in de verkeerde stand staan, aan te pakken. Een persoon met veel schulden kan zich soms helemaal niet met leefstijl bezighouden. Die heeft eerst schuldhulpverlening nodig. Bij een ander moet je misschien het medicijngebruik onder de loep nemen. Pas daarna kun je een behandeling starten en is de kans dat die effectief is veel groter.”
Revolutionaire ontwikkeling
Volgens de richtlijn is een eerste stap in de behandeling vaak een gecombineerde leefstijlinterventie. Heeft die onvoldoende effect, dan zijn gewichts-verlagende medicijnen soms een mogelijkheid. Sinds 1 april 2022 vallen die onder de basisverzekering. “Een revolutionaire ontwikkeling en een mooie aanvulling als gezonde leefstijl alleen niet voldoende helpt”, meent Van Rossum. Tot slot kan bij extreem overgewicht een maagverkleiningsoperatie een optie zijn.
Ongezond leven is gemakkelijk
Een goede behandeling is belangrijk, maar er is meer nodig om de obesitaspandemie te stoppen. “Elke dag komen er nieuwe mensen met obesitas bij”, zegt Van Rossum. “Dat heeft te maken met de inrichting van onze maatschappij. Trappen zijn verstopt en liften goed zichtbaar. Op elke straathoek is ongezond voedsel te krijgen en 80 procent van de reclame van supermarkten gaat over ongezonde voeding. Zo worden mensen heel sterk verleid het verkeerde te doen. Het is veel makkelijker ongezond te leven dan gezond.”
Niet wachten
Meer aandacht voor collectieve preventie is dan ook hard nodig. Als bestuursvoorzitter van het Partnerschap Overgewicht Nederland maakt Van Rossum zich hier ook hard voor. Zo onderhandelde ze mee over het Nationaal Preventieakkoord.
“In het Regeerakkoord staan goede dingen, zoals de suikertaks, een verbod op reclame voor ongezond voedsel en btw-verlaging op groente en fruit. Maar financieel is dat allemaal moeilijk. Het gaat jaren duren voor het zover is, áls het al lukt. Daar kunnen we niet op wachten. We moeten versnellen, want het is vijf voor twaalf. Doen we niks, dan heeft in 2040 twee derde van de Nederlanders overgewicht.”
