Zorgverleners verdienen een grotere rol bij digitale innovaties, van ontwikkelfase tot opschaling. Alleen zo kunnen digitale innovaties daadwerkelijk knelpunten in de zorg oplossen. Dat constateren onderzoekers van het Rathenau Instituut in het rapport Voorbij de zorg-app. Volgens de onderzoekers ligt de nadruk bij digitale innovatie nu vaak eenzijdig op technologische aspecten, waardoor de impact beperkt blijft.
“Vaak wordt technologie als uitgangspunt genomen bij innovatie”, zegt onderzoeker Sophie van Baalen. “Maar ook sociale, economische en juridische factoren zijn belangrijk. Is er bijvoorbeeld wel een partij die voor lange tijd wil betalen voor gebruik van de innovatie? Ook moet je kijken naar het zorgsysteem als geheel. We zien bijvoorbeeld dat een innovatie die de werkdruk verlaagt bij de ene groep zorgverleners, juist leidt tot een hogere werkdruk bij andere zorgverleners. Om structurele, duurzame oplossingen te vinden voor knelpunten in de zorg, moet je een benadering kiezen die rekening houdt met al die factoren.”
Praktijkvoorbeelden
Een dergelijke benadering begint bij een grotere rol voor zorgverleners, zo constateren de onderzoekers op basis van twee casestudies. De cases zijn Feelee, een app om jongeren in de forensische zorg te helpen bij emotieregulering, en het digitale thuishulpsysteem voor hartpatiënten The Box.
Deze twee praktijkvoorbeelden laten volgens de onderzoekers allereerst zien hoe belangrijk het is om zorgverleners bij de vroege ontwikkelfase te betrekken. Daardoor sluiten innovaties beter aan bij de wensen en routines van patiënten en zorgverleners.
Complex systeem
Daarnaast kunnen zorgverleners optreden als wegwijzer in een complex systeem. Voor externe partijen is het zorgsysteem moeilijk toegankelijk. Elke deelsector kent eigen juridische spelregels en financiële arrangementen. De sector is daarnaast vergeven van de protocollen, gewoonten, normen, geschreven én ongeschreven regels. Zorgverleners kunnen volgens Rathenau helpen om de zorgpraktijk voor buitenstaanders toegankelijker te maken, door ze toegang te bieden en wegwijs te maken: “Ze fungeren als een gids of navigator in een wereld die sterk gereguleerd en geïnstitutionaliseerd is, maar ook zeer heterogeen.”
Opschaling
Die rol van gids en navigator krijgt extra reliëf als het op opschaling aankomt. “Het is opvallend hoe lastig de stap van kleinschalige toepassing in een specifieke lokale zorgpraktijk naar een meer grootschalige toepassing in allerlei andere praktijken is”, constateren de onderzoekers. “Een belangrijke reden hiervoor is dat het zorgsysteem erg complex, heterogeen en gefragmenteerd is.” Juist zorgprofessionals kunnen innovatoren helpen om digitale innovaties aan te passen aan al de verschillende gebruikscontexten.
Ethics-by-design
Rathenau ziet ook ‘normatieve redenen’ om zorgverleners nadrukkelijker bij digitale innovatie te betrekken. Monitoring op afstand heeft bijvoorbeeld gevolgen voor hoe kennis over een patiënt voor medische besluitvorming tot stand komt.
Bovendien belichamen zorgverleners ook waarden die zij en hun patiënten belangrijk vinden. Rathenau noemt in dit verband solidariteit, gelijkheid, veiligheid, verantwoordelijkheid, deskundigheid en professionele autonomie als ook privacy en zelfbeschikking van patiënten. Als zulke waarden van meet af in het innovatieproces worden meegenomen, ontstaat er vorm van ethics-by-design, waardoor de toepasbaarheid van en het draagvlak voor digitale innovaties groeit.
Dagelijks werk
Vanzelfsprekend is er ook een uitgesproken praktische reden om zorgverleners vroegtijdig te betrekken. Digitale innovaties hebben direct impact op het dagelijks werk van zorgverleners. Als zorgverleners een digitale innovatie niet accepteren, wordt een succesvolle implementatie problematisch.
Financiële steun
Op grond van dit alles adviseert Rathenau zorginstellingen om welbewust ruimte te creëren voor betrokkenheid van zorgverleners bij innovatie. Dit heeft vanzelfsprekend financiële implicaties. Politici en beleidsmakers zouden hier dan ook in de financiële arrangementen ruimt voor moeten maken. In algemene zin stelt Rathenau voor om publieke steun voor digitale zorginnovatie afhankelijk te maken van bredere toepassing en opschaling.
