De vergrijzende samenleving vraagt om drastische aanpassing van de woningvoorraad. Maar zonder gelijktijdige sociale omwenteling biedt stenen stapelen ouderenhuisvesting geen soelaas. Dat betoogt Hans Adriani, bestuurlijk aanjager Wonen Welzijn Zorg voor ouderen.
“Het lijkt of het gaat over het bouwen van huizen, maar het is een verbouwing van de samenleving. We moeten toegroeien naar een samenleving waarin omzien naar elkaar gewoner wordt. De woonomgeving, maar ook de openbare ruimte moet daarbij faciliterend zijn.”
“We weten natuurlijk al lang dat de samenleving gaat vergrijzen, maar we hebben ook heel lang gedacht dat we dat met het systeem van verzorgings- en verpleeghuizen goed onder controle hadden”, zegt Adriani. “We zijn pas een aantal jaar terug tot het besef gekomen dat -als wij het zo blijven doen- straks één op de drie mensen in de zorg moet werken. Dus we moeten in de samenleving op een andere manier gaan kijken naar wat zorg is.”
Bewustwording
Aan het besef dat wonen, zorg en welzijn in een vergrijzende samenleving nauw met elkaar verbonden zijn, heeft Adriani het nodige bijgedragen in zijn rol als voorzitter van de Taskforce Wonen en Zorg. “Toen we in 2019 begonnen had maar één op de drie gemeentes beleid op dit vraagstuk. Nu is er geen gemeente meer te vinden waar het niet op de agenda staat. Er is van alles te zeggen over concreetheid en diepgang, maar de bewustwording is goed gelukt.”
Bouwprogramma
Het kabinet heeft dit groeiende bewustzijn gestut met een stevig beleidsmatig fundament in de vorm van het programma Wonen, Zorg en Ondersteuning voor Ouderen (WOZO). Onderdeel van het WOZO is een ambitieus bouwprogramma. Bijna 300.000 ‘aangepaste’ dan wel ‘zorggeschikte’ woningen wil het inmiddels demissionaire kabinet de komende jaren realiseren voor ouderenhuisvesting.
Taskforce wordt aanjaagteam
De uitvoering van dit programma ligt bij provincies, gemeentes, woningcorporaties, projectontwikkelaars en beleggers in samenwerking met zorginstellingen en het zorgkantoor. Gelet op de enorme problemen in de bouw een immense opgave. Alsof stikstofregels, stijgende kosten en schaarse grondposities al niet uitdaging genoeg zijn, moeten de betrokken partijen ook nog eens erg aan elkaar wennen. Voor de inmiddels tot aanjaagteam omgedoopte taskforce diende zich daarmee een nieuw taak aan.
Papieren werkelijkheid
“Er kunnen twee dingen misgaan”, legt Adriani uit. “Ten eerste: je loopt het risico dat je een papieren werkelijkheid gaat creëren. Dan gaan we overeenkomsten en intentieverklaringen tekenen, die belanden vervolgens in een la en iedereen gaat verder met wat hij doet. De tweede zorg is dat de beweging die we de afgelopen drie jaar in gemeentes in gang hebben gezet, wordt platgeslagen door een top down-benadering. Dan gaan we een heleboel missen. Dus hebben we onszelf een nieuwe ambitie gegeven en die is: bewustwording naar realisatie en executie brengen. Door kennis, inspiratie en bestuurlijk lijntjes bij elkaar proberen we het zo concreet mogelijk te maken. We denken mee over belemmeringen en we denken mee over de vraag wat dan een zorggeschikte woning is.”
Ontmoetingsruimte
Over dit laatste heeft Adriani uitgesproken ideeën. Cruciaal onderdeel van een zorggeschikte woonomgeving is in zijn optiek ruimte voor ontmoeting. “Als je jouw buur niet kent, zie je niet naar elkaar om”, verduidelijkt Adriani. “En als je elkaar niet ontmoet, leer je elkaar ook niet kennen. Om die beweging te maken, moeten onze woongemeenschappen, gebouwen en openbare ruimte dus heel erg gericht zijn op dat ontmoeten. Maar als gevolg van de individualisering is onze architectuur en ruimtelijke inrichting juist gericht op het voorkomen van ontmoeting. We hebben nu de kans om voorzieningen toe te voegen die wél zijn gericht op het bouwen van gemeenschappen.”
Community-builder
“Ik pleit niet voor niets voor woongebouwen waar in ieder geval een grote gemeenschappelijke keuken in zit om samen te koken en te eten. Dat is community-builder nummer één. Als iemand binnen zo’n woongemeenschap dan een zorgvraag krijgt, is het veel makkelijker voor andere bewoners om een paar keer per dag te kijken of het goed gaat. Bij zwaardere zorgvragen komt natuurlijk een zorgverlener langs. Die is nog steeds nodig, maar neemt niet meer zoals vroeger onder de AWBZ het hele leven over.”
Financieel onding
Wat voor Adriani een onmisbare community-builder is, bleek voor uitvoerende partijen lange tijd een financieel onding. Zoals wel vaker passen nieuwe concepten slecht in een verkokerd systeem. “Zo’n ontmoetingsruimte bleek niet financierbaar”, zegt Adriani. “De corporatie mag hem niet verhuren en een zorginstelling kan er ook niet in investeren, omdat er vanwege de keuzevrijheid geen garantie is dat de betreffende instelling daar zorg kan leveren. Het ministerie van BZK heeft hier nu een subsidieregeling voor gemaakt. Voor de langdurige zorg is daarnaast een regeling in de maak waarin het wel mogelijk wordt om één zorgaanbieder aan een wooncomplex te koppelen.”
Samenwerking niet vanzelfsprekend
En zo kent ‘wonen en zorg voor ouderen’ meer obstakels. “Eén van de taaiste belemmeringen is dat samenwerken tussen bouwwereld en zorgwereld nog niet vanzelfsprekend is”, verduidelijkt Adriani. “Je hebt te maken met verschillende wetgeving, verschillende taal, verschillende financieringsstromen en verschillende tijdslijnen waarin gedacht wordt. De intentie en goede wil is er in beide sectoren, maar ze hebben hulp nodig om elkaars hulp te vinden.”
Toezegging Aedes
Ondanks alle goede intenties, wil het met de uitvoering van de bouwprogrammering nog niet vlotten. Van de 300.000 beoogde WOZO-woningen is vooralsnog een fractie opgeleverd. Adriani denkt dat er schot in de zaak kan komen nu de koepel van woningcorporaties Aedes heeft toegezegd de helft van de zorggeschikte woningen te gaan realiseren. Met een subsidie kunnen de corporaties de meerkosten van het bouwen van zorggeschikte woningen afdekken.
Institutionele beleggers
De toezegging van Aedes betekent volgens Adriani in ieder geval dat ouderen met een kleine beurs niet over het hoofd worden gezien. “Veel spannender is die andere helft voor mensen met een mooi pensioen die door marktpartijen moet worden opgepakt”, zegt Adriani. “Marktpartijen hangen niet met een draadje aan de overheidssturing vast. Dus het moet op basis van vrijwilligheid en intrinsieke motivatie gaan. En echt gerichte programmering waarin beleggers een rol spelen is iets wat we in dit land nog niet zo gewend zijn. Gelukkig zijn er heel wat institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen, die vinden dat ze wat aan dit maatschappelijke vraagstuk moeten doen en fondsen reserveren voor dit type vastgoed.”
Verhuisketen
Starters en doorstromers die zich afvragen of ze bij al deze aandacht voor ouderen niet buiten spel staan, wil Adriani geruststellen. “Het aantal verhuisbewegingen dat je op gang brengt als je gericht bouwt voor ouderen is twee keer zo groot als bij een gewone woning. Met bouwen voor ouderen help je dus uiteindelijk twee keer zoveel mensen aan een geschikte woning en aan het begin van die verhuisketen zit altijd de starter.”
Niet wachten
Ondanks alle problemen en hindernissen betitelt Adriani zichzelf als ‘optimist’. Wel voegt hij aan deze karakterisering een ‘mits’ toe. “Waar ik me zorgen over maak, is dat de aandacht verslapt en we weer overgaan tot de orde van de dag. Wonen, zorg en welzijn voor ouderen heeft een permanente plek op de agenda nodig. Misschien moeten we een jaar wachten op een nieuw kabinet, maar we kunnen niet een jaar wachten op verdere stappen. En geen enkel kabinet -van welke kleur dan ook- kan het vraagstuk oplossen door gewoon maar verpleeghuizen bij te bouwen.”
Rabobank en BeBright hielden op 18 september in samenwerking met ActiZ en Dutch Health Hub het congres Wonen en Zorg. Onder de sprekers onder andere Marcel Canoy, Martin van Rijn (Aedes), Hans Adriani (aanjager wonen, welzijn en zorg voor ouderen), Anneke Westerlaken (Actiz), Mariëlle Lichtenberg (Rabobank), Peter Boerenfijn (Habion), Tak Lam (BPD Woningfonds), Anton van Mansum (Orpea NL) en Geertjen Pot (Zadelhoff / Centrum voor Zorg Slotervaart).
