De groene IC komt dichterbij in Rotterdam. Een onderzoek naar afval op de IC heeft in het Erasmus MC de ogen geopend. Ze streven nu naar een vermindering met 10 procent per jaar en inspireren hiermee IC’s in het hele land. Juist tijdens de coronacrisis krijgt het onderwerp de aandacht.
De IC staat dankzij de coronacrisis in de schijnwerpers. Deze ziekenhuisafdeling is tegen wil en dank uitgegroeid tot het epicentrum van de ziekenhuiszorg. De discussie over de IC-bezetting tijdens de coronacrisis heeft ook veel blootgelegd. Zo werd duidelijk dat onze IC-capaciteit, bijvoorbeeld vergeleken met die van Duitsland, krap is. Ook is op de IC zichtbaar geworden hoe hoog de werkdruk voor verpleegkundigen is.
Deze schaarste aan mensen en bedden staat in schril contrast met de overvloed aan medische middelen en het afval. Op dat vlak lijkt het juist niet op te kunnen. Ook hier heeft corona blootgelegd hoe het er voorstaat.
Afvalberg
Nicole Hunfeld, IC-apotheker bij het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, vertelt hoe de crisis haar ogen en die van collega’s opende. “Normaal blijft het afval uit het zicht omdat het zich verspreidt over vuilnisbakken in de patiëntenkamers. Dat kan nu niet in verband met besmetting. Collega’s moeten hun kleding buiten in grote containers gooien. Toen we die op een rijtje zagen staan, zeiden we tegen elkaar: het is abnormaal. Iedereen had ineens beeld bij de hoogte van de afvalberg.” Dat heeft volgens Hunfeld het draagvlak vergroot om de verspilling aan te pakken in haar ziekenhuis. Daarvoor wordt niet gewacht tot na de coronacrisis. Het belang is te groot.
Het verhaal van dit project begint bij strategisch inkoper Maarten Timmermann. Hij is, na een carrière in het bedrijfsleven, naar het Erasmus MC gekomen. Het trekt hem aan om te werken bij een maatschappij-georiënteerd bedrijf. Hij kan zijn ei kwijt in een innovatieproject rond reiniging vank bedden en matrassen. Ook verdiept hij zich in duurzaamheid en circulariteit. Zo komt hij in contact met het onderzoeksbureau Metabolic dat veel kennis heeft over de milieubelasting van middelen en materialen.
Afvalstromen in kaart
Omdat hij ziet hoeveel medische middelen er ‘door’ de IC gaan, lijkt hem het interessant om dat door te laten rekenen. Als voor zo’n onderzoek geen animo bestaat bij andere academische medische centra, legt hij het plan voor aan hoofd IC Diederik Gommers van het Erasmus MC. Die vindt het thema belangrijk genoeg om het dan maar zelf, met het eigen ziekenhuis, te doen. Timmermann: “Gommers zag in dat we dit probleem niet kunnen oplossen als we business as usual bleven doen. We moesten echt de diepte in.”
Hunfeld gaat het project leiden. Ze schakelt Metabolic in om de afvalstromen op de IC in kaart te brengen. “Wij konden hen vertellen wat we gebruiken en waarom we dingen doen zoals we ze doen. Zij konden ons vertellen van welke materialen alles was gemaakt en hoe belastend die zijn. Al na een half jaar was het rapport klaar. ”
Afval top tien
De resultaten zijn ontluisterend. Illustratief is een lijstje met ‘hotspots’: middelen waarvan de IC er per patiënt gedurende gemiddeld vijf ligdagen veel gebruikt. Bovenaan staan: handschoenen, met maar liefst 542 exemplaren. De top tien bestaat verder uit kompressen (286), infuuszakken met vloeibare medicatie (170), spuiten (123), slangen en connectoren (113) isolatiejassen (81), plastic bestek en bekers (71), pillen (55), mondmaskers (46) en bed liners (matjes) (42).
Handschoenen
Hunfeld vindt het voorbeeld van de handschoenen het meest tot de verbeelding spreken. “Die zijn gemaakt van nitril, een harsachtig plastic. Het kost erg veel water om dat te produceren. Dat we zoveel handschoenen gebruiken, heeft onder meer te maken met de dozen waarin die zijn gepropt. Het is ondoenlijk om daar één paar uit te halen zonder dat een groot aantal op de grond valt en onbruikbaar wordt. Maar iedereen vond dit, gek genoeg, normaal.”
Nu helder is wat beter kan, is de volgende stap: de milieubelasting terugbrengen. De IC-afdeling van het Erasmus MC is daarin erg ambitieus. Ze willen in 2030 volledig circulair zijn. Dit willen ze bereiken door het afval elk jaar stapsgewijs met 10 procent terug te brengen. Ze zijn nu druk bezig met maatregelen die de milieubelasting kunnen verlagen.
Duurzaamheid leuk maken
Werkgroepen werpen zich nu op het verduurzamen van onder meer matjes en jassen. Ze overwegen serieus om over te gaan op herbruikbare varianten. Ze hebben onlangs een modeshow gehouden met zeven typen herbruikbare jassen. Hunfeld: “Zo willen we duurzaamheid ook een beetje leuk maken.” Ze hoopt collega’s aan te steken met het duurzaamheidsvirus. “Want eigenlijk moet ik dit niet doen, maar onze mensen zelf, met de verpleegkundigen voorop. Zij weten het beste wat beter kan.”
Duurzaam inkopen
Het valt niet altijd mee om collega’s mee te krijgen. De werkdruk op de IC’s is onverminderd hoog. Ook bij afdelingen zoals infectiepreventie en inkoop vraagt het extra inspanning. Timmermann probeert zijn collega’s bij inkoop te overtuigen het anders te gaan doen. “We kopen al tientallen jaren op dezelfde manier in. Daarbij kijken we vooral naar tenders en prijs. Als we werkelijk duurzaam en circulair willen worden, komen we er niet met een beetje criteria aanscherpen.”
“We moeten andere vragen gaan stellen aan leveranciers. Wat zijn duurzamere alternatieven? Of zelfs: hoe kunnen we het circulair ontwerpen?” Drie studentes Industrieel Ontwerpen van de TU Delft zoeken nu voor de IC van het Erasmus MC uit hoe het met handschoenen, intuberen en spuiten circulair kan.
USB-kabel met stekker
Het onderzoek van Metabolic is essentieel geweest om een omslag te bereiken in hoe er naar middelen wordt gekeken en hoe er wordt ingekocht. Doordat de feiten duidelijk zijn, heeft Hunfeld handvatten om collega’s aan te speken. “We nemen daardoor minder snel genoegen met: het kan niet. Een mooi voorbeeld is een setje middelen waarmee je in de longen kunt kijken. In elke verpakking zit een cameraatje en lampje plus een usb-kabel met stekker. Dat laatste is echt niet nodig, want zo’n usb-kabel kun je prima hergebruiken. Dan zeg ik: laten we vragen of de leverancier die er voortaan uit wil laten.”
Verpakte spullen
Hunfeld denkt dat het steeds gemakkelijker gaat worden om mensen mee te krijgen. De volgende generatie vindt de enorme vervuiling en verspilling niet meer normaal, merkt zij. En wie daar weinig beeld bij heeft, helpt ze een handje. Zo fotografeerde ze het ‘afval’ dat standaard wordt weggegooid na het verhuizen of overlijden van een IC-patiënt.”
Op die foto zie je een overvloed aan ongebruikte, meestal nog verpakte spullen, waaronder een ooglampje met batterij. Ze berekende dat die spullen 350 euro kosten en 9 kilo wegen. Die foto gebruikt ze om de gekte te laten zien aan IC-verpleegkundigen in spe. Ook voor de Volkskrant is ontluisterend beeld gemaakt (zie hierboven).
Dat mensen steeds gemakkelijker zijn mee te krijgen, merkt Hunfeld ook na het delen van de resultaten van het onderzoek. IC-collega’s in het hele land, nu al van vijftien ziekenhuizen, willen van de in Rotterdam opgedane ervaringen leren. Hier omheen ontstaat een nieuw netwerk Groene IC. “Je ziet steeds meer mensen met ‘groene energie’. Die geest krijg je niet meer in de fles.”
