Bij Villa Verde verwacht je een statig monumentaal pand. Maar het is de naam van een zorgcomplex in Harderwijk dat in de plaats kwam van drie kantoren en daar delen uit heeft ‘geoogst’. Over de lusten en lasten van circulair bouwen.
Bouwen met zonnepanelen en warmtepompen is duurzaam, maar de overtreffende trap van duurzaam is circulair bouwen. Door bestaande gebouwen te verbouwen of ‘tweedehands’ bouwmaterialen te gebruiken, kun je enorm veel energie, grondstoffen en vervoersbewegingen besparen. Circulair bouwen biedt bovendien een kans om gewilde locaties te herbestemmen voor de zorg. Zo kun je inspelen op de groeiende vraag naar nieuwe zorgvoorzieningen voor ouderen in bijvoorbeeld binnensteden.
Nieuwe locatie ouderenzorg
Ook Zorggroep Noordwest-Veluwe was al een tijd op zoek naar nieuwe locaties voor ouderenzorg. Daarom hadden ze belangstelling voor vestiging aan de voormalige Johanniterlaan 5 en 7 in Harderwijk.
Projectontwikkelaar RE:BORN wilde daar een zorggebouw maken op een plek waar drie kantoren stonden. Toen een opdrachtgever uit de gehandicaptenzorg afhaakte, kwam de Zorggroep Noordwest-Veluwe in beeld. Zij gingen met RE:BORN na of hier een nieuw ouderenzorgcomplex kon verrijzen. Dit werd uiteindelijk Villa Verde, een woonzorgcomplex voor 54 ouderen.
Projectleider Lianne Breimer en hoofd vastgoed Ton Hoogendoorn van Zorggroep Noordwest-Veluwe waren nauw betrokken bij de bouw van Villa Verde. Breimer: “We zochten naar een nieuwe locatie ter vervanging van een bestaande die gesloopt moet worden. Liefst dicht bij de binnenstad. Villa Verde voldeed aan die eisen.” Hoofd vastgoed Ton Hoogendoorn: “Die locaties heb je niet voor het uitkiezen. Deze kwam op ons pad..”
Comfort en huiselijkheid
Ze stapten niet in een gespreid bedje. Werken op een bestaande fundering, met een bestaande constructie en met hergebruikte materialen geeft beperkingen, bijvoorbeeld in de maatvoering. Aanvankelijk was ook onvoldoende rekening gehouden met de ouderenzorg als gebruiker, vertelt Breimer. “Terwijl juist onze doelgroep hoge eisen aan een gebouw stelt. Je moet je bij elk detail verdiepen in de bewoners en medewerkers die er gebruik van gaan maken.”
Hoogendoorn: “En met de functies die bepaalde ruimten gaan vervullen. Zo moet je een linnenkamer kunnen ventileren.” De belevingswereld van de bouw matcht niet altijd met die van de zorg, volgens Hoogendoorn. “De ontwikkelaar en bouwer kijken vooral naar rendement en basisnormen, de zorg naar comfort, huiselijkheid en werkomstandigheden.”
Gesloopt
Bij Villa Verde had de ontwikkelaar zich het niet gemakkelijk gemaakt door van drie oude gebouwen één nieuw gebouw te willen maken. Uiteindelijk werd besloten om het frame van de twee oude buitenste kantoorgebouwen te laten staan, terwijl het middelste gebouw werd gesloopt. In plaats daarvan kwam een nieuw verbindend deel.
Een lastig punt was dat de twee oude gebouwen in verdiepingshoogte verschilden. Daardoor sloten de vloeren niet op elkaar aan, vertelt Hoogendoorn: “Het scheelde veertien centimeter. Het voorstel was om dit op te lossen met een hellingbaan, maar dat was vanwege de bewoners onacceptabel. Uiteindelijk hebben we de vloeren aan één kant opgehoogd.”
Wateroverlast
Wat ook improvisatievermogen vroeg, was de beperkte beschikbare ruimte voor de woonstudio’s. Deze zijn gemaakt in voormalige kantoorruimten. Dit vroeg om oplossingen in de vorm van flexibele wanden tussen de studio en de badkamer plus een relatief kleine pantry. Een laatste uitdaging was de wateroverlast die na de ingebruikname in het souterrain ontstond. Risico’s als deze maken Hoogendoorn blij dat zijn organisatie geen eigenaar is, maar het pand huurt van Bouwinvest.
Materialen en bouwdelen hergebruikt
Tijdens een rondleiding worden de uitdagingen goed zichtbaar, maar ook de charme van circulair. Wandelend door het woonzorgcomplex zie je de contouren van de oude gebouwen. Bij het trappenhuis wordt duidelijk dat materialen en bouwdelen zijn hergebruikt. Zo hebben trappen en een lift uit het oude gebouw een tweede leven gekregen in het nieuwe gebouw.
Centrale pleinen
Veel karakter heeft het souterrain met onderkomens voor ondersteunende diensten, zoals de linnenkamers, een praktijkruimte voor fysiotherapie en opslag van medicijnen en hulpmiddelen. Door de ramen bovenin schijnt licht in de onder het maaiveld liggende verdieping. Hierdoor is het zeker geen straf om hier te werken. Maar het aangenaamst toeven is het toch op de twee bovenliggende zorgverdiepingen. De woonvertrekken daar bieden uitzicht op een woonwijk en groen. Ze worden verbonden door centrale ‘pleinen’ waar iedereen samenkomt om te eten en activiteiten te doen.
Ondanks de beperkingen waar ze op zijn gestuit, zijn Breimer en Hoogendoorn blij met hoe het gebouw is uitgepakt. Bewoners en medewerkers genieten zichtbaar van het nieuwe onderkomen. Breimer: “Bewoners wonen hier fijn en medewerkers werken hier fijn. Het is duidelijk een vooruitgang vergeleken met de vorige, verouderde voorziening.”
Gasloos gebouw
Vooral de gezellige centrale pleinen bevallen volgens Hoogendoorn zeer goed. Hij is benieuwd hoe het gasloze gebouw in de winter qua energieverbruik presteert. Het is veel werk geweest om de klimaatbeheersing in orde te krijgen. Dit vroeg om diverse aanpassingen. Hoogendoorn vindt het erg belangrijk dat het gebouw behaaglijk is.
Comfort
“Ouderen zitten vaak lang stil. Zij hebben hogere eisen dan de norm van 21 graden die voor de bouw geldt.” Hoogendoorn vindt dat je zulke hogere eisen moet honoreren, hoewel dat niet aansluiten op de duurzame gedachte. “Circulair mag niet ten koste gaan van het comfort van onze doelgroep.”
Meer circulair bouwen
De ervaringen met Villa Verde hebben Breimer en Hoogendoorn niet huiverig gemaakt voor circulaire projecten. Ze staan zeker achter de gedachte om zo zuinig mogelijk om te springen met materialen en energie met het oog op de toekomst. Zorggroep Noordwest-Veluwe werkt op dit ogenblik alweer samen met Woningstichting Putten aan een woonzorgcomplex in houtbouw met 24 zorgstudio’s en tien zelfstandige appartementen.
Ook deze komt op een plek van een bestaand bouwwerk, met de intentie om materialen te hergebruiken. En het zal, net als Villa Verde, zo worden gebouwd dat het in de toekomst mogelijk is om een andere dan een zorgfunctie te vervullen. Breimer vindt die op toekomstgerichte circulaire gedachte eigenlijk een beetje een plicht: “Je moet verder kijken dan de tijd die je zelf in een gebouw zit.”
Lees ook:
- Meander omarmt healing environment in nieuw oncologisch centrum
- Verduurzamen in de zorg: vier thema’s
