Long covid stelt de medische wetenschap voor raadsels. Toch wordt steeds duidelijker dat het beloop door een breed scala van factoren wordt beïnvloed. Hoog tijd dus voor een holistische aanpak, die verder reikt dan de gangbare biomedische revalidatie, vindt arbo- en hr-dienstverlener Everybody Groep. Het Zorginstituut blijft vooralsnog binnen de kaders van de meer traditionele paramedische herstelzorg.
Marieke Bon
“De patiënten met long covid-klachten die ik als huisarts spreek, geven bijna allemaal aan dat er bij hen vóór ze covid-klachten kregen al behoorlijk wat disbalans was in verschillende levensdomeinen”, zegt Marieke Bon, die als arts aan de Everybody Groep is verbonden.
“Het lijkt er op dat covid een soort laatste druppel is met een burn out-achtige reactie tot gevolg. Als ze dan volgens de harde eindnormen weer aan het werk zouden moeten kunnen, lukt dat niet meer.”
Multi-complex probleem
Haar conclusie luidt dan ook dat long covid een multi-complex probleem is, met meer dan alleen fysieke componenten. “Je moet ook kijken naar het onderliggende mentale construct”, licht Bon haar visie toe. “Hoe denkt iemand over covid of überhaupt over ziekte en gezondheid?”
“Dan heb je nog lagen als emotie en zingeving. Als je al werkt in een baan waarin je voortdurend denkt: hier word ik niet blij van, dan kan covid een onbewust aangrijppunt zijn dat het herstel bemoeilijkt.”
Veerkracht
Een effectieve behandeling begint volgens Bon bij het in kaart brengen van alle relevante levensdomeinen. “Nu wordt long covid vaak aangepakt met fysiotherapie. Mensen komen in een soort revalidatietraject dat erg biomedisch is. Maar met de huidige biomedische revalidatie zijn ze vaak niet geholpen. Mensen zijn wel geholpen als je naast ze gaat staan om te kijken hoe hun hele leefsysteem eruit ziet. Je kunt in een tuin dode struiken wel vervangen door nieuwe planten, maar als die tuin niet gezond is, gaat de nieuwe aanplant ook dood. Veerkracht en zingeving, daar moeten we het over hebben in de zorg en arbozorg bij long covid.”
Uitval zorgmedewerkers
De Everybody Groep ziet een groeiende vraag naar trajecten voor medewerkers met long covid. Veel van deze vragen komen uit de zorgsector. Wie de recente berichtgeving in de media heeft gevolgd, krijgt de indruk dat long covid juist onder zorgpersoneel relatief vaak voorkomt. Blijkens een recente enquête van vakbond FNV zijn inmiddels honderden medewerkers ontslagen wegens langdurige klachten.
Geen toeval, denkt Bon: “Door de werkdruk in de zorg staan het werkplezier en het gevoel van zingeving al langer onder druk. Tijdens de pandemie kwam daar de stress bij van het door moeten gaan, de dagelijkse omgang met ernstig zieke patiënten en het niet gezien worden… Een covid-besmetting kan dan de druppel zijn.”
Milde symptomen, langdurige klachten
Hoewel er nog veel onduidelijk is over de rol van mentale en psychische factoren bij long covid, biedt recent onderzoek wel de nodige nieuwe inzichten. Een verontrustend gegeven is dat ook patiënten met milde initiële symptomen long covid kunnen ontwikkelen. “Zelfs als ze helemaal niet ziek zijn geweest, kan 10 tot 30 procent van de patiënten langdurige symptomen ontwikkelend”, aldus voorzitter Gerald Harmon op de website van American Medical Association (AMA).
Covid-trauma
Wat ook opvalt is dat de klachten zeer uiteenlopend zijn, variërend van vermoeidheid, hoofdpijn en kortademigheid tot angst, depressie en post-traumatische stress. Alsof dit niet ingewikkeld genoeg is, wijst arts en bestuurder Steven Sheris van Atlantic Health System op de impact van psychosomatische factoren.
“In zekere zin hebben we allemaal covid gehad, of we nu besmet waren of niet”, aldus Sheris. “Er is een groep patiënten die klachten vertoont die niet zozeer het gevolg zijn van het virus, maar van het trauma dat covid heeft veroorzaakt.”
“Zo’n groep patiënten met verwarrende, slecht begrepen chronische aandoeningen, heeft voor alles behoefte aan een thuis”, vult Atlantic-CMO Scott Lauter aan. “Dat wil zeggen een plaats waar ze gezien worden en waar er zonder vooroordelen naar ze wordt geluisterd.”
Holistische aanpak
Mede op grond van de lessen van Atlantic Health System pleit artsenorganisatie AMA voor een holistische aanpak. Naar goed Amerikaans gebruik krijgen ook peer groups hierin een plaats. “Het is van groot belang dat patiënten weten dat ze niet alleen zijn in hun klachten”, aldus longarts Federico Cerrone van de Georgetown University School of Medicine.
Zorginstituut verlengt vergoeding
In hoeverre deze inzichten navolging krijgen in Nederland, valt te bezien. Vooralsnog zet de overheid de kaarten op voortzetting van biomedische begeleiding. Het Zorginstituut maakte onlangs bekend dat de tijdelijke vergoeding van paramedische herstelzorg bij long covid met een jaar wordt verlengd tot in ieder geval 1 augustus 2023.
Effectiviteit herstelzorg
In de motivatie stelt het Zorginstituut dat “er aanwijzingen zijn dat fysiotherapie, oefentherapie, ergotherapie, diëtetiek en logopedie bijdragen aan het herstel van long covid”. Tot nu toe hebben ruim 100.000 mensen in Nederland een beroep gedaan op de voorziening. Patiënten worden wel geacht hun ervaringen te delen in de vorm van deelname aan onderzoek naar het effect van de herstelzorg. Het Zorginstituut wil zo een weloverwogen besluit kunnen nemen over de vraag of deze zorg permanent in het basispakket moet.
Blijvende gezondheid
Wat ook het antwoord op deze vraag, het is in ieder geval niet de holistische aanpak die Bon en de Everybody Groep voor ogen staat. “Het beleid in Nederland is nog lang niet gericht op mensen gezond houden. Het gaat over het beheersen van ziekte”, stelt Bon.
“We zijn ook nu weer te veel bezig met geïndiceerde ziektepreventie. Het is toch weer wachten tot iemand ziek wordt en dan voorkomen dat diegene nog zieker wordt. We moeten weg van dat biomedische model en ons richten op de pijlers voor blijvende gezondheid. Hoe mensen in de basis sterker te maken, daar wordt nog helemaal niet over gesproken.”
