Het gebruik van fossiele brandstof doodt twee keer zoveel mensen als aids, malaria en tuberculose bij elkaar. De zorg moet er daarom zo snel mogelijk mee stoppen. Op grond van de maatschappelijke missie moet de sector bovendien het voortouw nemen in het bredere offensief tegen fossiele brandstof.
Dat was de scherpe boodschap die auteur en duurzame zorgpionier Gary Cohen op 16 april de bezoekers van het congres ‘Heel de zorg’ voorhield.
“Fossiele brandstoffen zijn op dit moment de grootste bedreiging voor onze samenleving”, aldus Cohen. “Ze hebben niet alleen gevolgen voor het klimaat op langere termijn. Ze tasten de volksgezondheid nu al ernstig aan. Fossiele uitstoot doodt twee keer zoveel mensen als aids, malaria en tuberculose bij elkaar. We moeten de fossiele brandstoffen daarom behandelen als nucleaire wapens.”
Fossiele brandstof en democratie
Snelle uitfasering is volgens Cohen ook om andere reden van existentieel belang. “Fossiele brandstoffen vergiftigen niet alleen ons lichaam en ons milieu, maar ook onze democratie. Kijk naar Rusland of Saoedi-Arabië, dictaturen zijn nauw verweven met fossiele brandstofbelangen. Iedere functionele democratie zal kiezen voor hernieuwbare energie, want dat is de enig denkbare toekomst voor onze planeet.”
De zorgsector heeft volgens Cohen een bijzondere verantwoordelijkheid als het aankomt op het gebruik van fossiele brandstoffen. “Als sector die genezen en helen in het DNA heeft, moeten we de rest van de samenleving laten zien hoe we weg kunnen bewegen van fossiele energie.”
Giframp Bhopal
Als activist heeft Cohen de afgelopen dertig jaar gepoogd om de zorg van het eigen duurzaamheids-DNA bewust te maken. Een lange weg die ooit begon met een publicatie over de giframp in het Indiase Bhopal in 1984. Laksheid en verwaarlozing leidden tot een gaslek in de insecticidefabriek van multinational Union Carbide. Zeker 15.000 tot 20.000 mensen vonden de dood. De lange termijneffecten doen zich tot op vandaag voelen.
Wakker geschud
“Bhopal heeft mensen over de hele wereld wakker geschud”, aldus Cohen. “Overal begonnen mensen vragen te stellen over schadelijke stoffen in de lucht en in het grondwater. In ons onderzoek in de VS doken telkens twee schadelijke stoffen op als belangrijke veroorzaker van blijvende gezondheidsschade bij met name kinderen: dioxine en kwik. Gaandeweg kwamen we er achter dat medische afvalverbrandingsinstallaties de grootste verspreiders van dioxine waren. Ook stootten ze grote hoeveelheden kwik uit, door alle kapotte kwikthermometers die in de ovens belandden.”
“De wetenschap dat de medische sector mensen aan het vergiftigen was, druiste keihard in tegen de missie om te helen en de hippocratische gelofte om geen schade aan te richten. Hoe kunnen we ooit voorwaarden voor gezond leven realiseren als juist de sector die ons moet genezen, zo optreedt en onwetend is over de gevolgen van het eigen handelen? Die vraag vormde de aanzet tot het opzetten van Healthcare Without Harm.”
Geen bewustzijn fossiele brandstof
“Destijds was er nauwelijks bewustzijn rond vervuiling. Het kostte ons een tijd om ziekenhuizen ervan te overtuigen dat ze in actie moesten komen. Met het voorbeeld van een paar voorlopers konden we uiteindelijk laten zien dat het terugdringen en hergebruik van afval niet alleen goed is voor gezondheid en klimaat, maar ook geld bespaart en dus goed is voor het bedrijfsresultaat.”
Een even tastbaar als symbolisch succes boekte Healthcare Without Harm met de internationale uitfasering van de kwikthermometer. “Het is ironisch, maar in de Grieks-Romeinse mythologie vervult Mercurius [Latijn voor kwik – red.] de rol van boodschapper. Die rol heeft kwik ook gespeeld voor de zorgsector.”
Onmiskenbaar momentum
Na jaren van onwetendheid en desinteresse ziet Cohen een duidelijke omslag in het denken over duurzaamheid en klimaat in de zorg. “Het momentum is onmiskenbaar. De Wereldgezondheidsorganisatie en de National Health Service (NHS) hebben naar aanleiding van de laatste milieutop in Glasgow een COP26 Health Programme opgezet, waarin landen wordt gevraagd om toe te werken naar een klimaat bestendig zorgsysteem. Vijftig landen hebben zich inmiddels aangesloten.”
Lovende woorden heeft Cohen voor het Nederlandse initiatief rond de Green Deal Duurzame Zorg. “De kennis en ervaring die jullie hier mee opdoen, kunnen een internationale impuls geven.”
Klimaateffecten doorrekenen
Volgens Cohen liggen de economische kaarten voor verduurzaming van de zorg gunstiger dan voorheen. “De kosten van hernieuwbare energie zijn substantieel lager geworden. Investeren in hernieuwbare energie is daarmee ook een goede economische keuze. We moeten wel onze kosten en baten anders definiëren. We zijn nog teveel geneigd om alleen naar primaire kosten te kijken. De sociale en klimaateffecten worden niet doorberekend in de benzineprijs. Als je bedenkt dat meer dan een miljard kinderen worden bedreigd door klimaatverandering, niet ergens in de verre toekomst, maar binnen één generatie, wat is daarvan de prijs?”
Het boek ‘Heel de zorg – Routes naar duurzamer, gezonder en beter’ van Joost Bijlsma en Cathy van Beek dat de leidraad vormde voor het gelijknamige congres is verkrijgbaar via Magma Publicaties.
