De Green Deal Zorg heeft binnen de zorgsector in sterke mate bijgedragen aan een gevoel van urgentie en een gemeenschappelijke koers ten aanzien van duurzaamheid. Dat stellen de ondertekenaars van de deal. Het initiatief, dat later dit jaar afloopt, verdient dan ook een vervolg. Maar anders dan nu moeten er wel concrete, meetbare doelen komen. Ook moet er meer worden gedaan aan kennisdeling.
Eén en ander komt naar voren uit een evaluatie gemaakt door Bureau Bartels in opdracht van het ministerie van VWS. Op basis van diepte-interviews met deelnemers concluderen de rapporteurs dat er met de Green Deal een belangrijke, eerste stap is gezet op het gebied van verduurzaming van de zorg.
Goede kapstok
De groei van het aantal deelnemers van 133 naar 260 bewijst dat de beweging richting verduurzaming breed is ingezet. Door de adoptie van vier thema’s is er bovendien meer lijn en samenhang gekomen in losse initiatieven tussen organisaties. De onderlinge samenwerking is daardoor toegenomen. Naast duidelijke richtpunten biedt de Green Deal een goede kapstok om uiteenlopende initiatieven rond verduurzaming in organisaties aan op te hangen.
Relevant
De vier hoofdthema’s worden door de deelnemers in grote meerderheid relevant gevonden. Deze vier pijlers zijn: het terugdringen van de CO2-uitstoot, het bevorderen van circulair werken, het verminderen van medicijnresten in grond- en oppervlaktewater en het stimuleren van een gezondheidsbevorderende zorgomgeving.
Deelnemers van de Green Deal geven middels een duurzaamheidsbelofte te kennen werk te maken van deze vier onderwerpen. Een ruime meerderheid (85 procent) zegt belangrijke stappen te hebben gezet richting realisatie van de duurzaamheidsbelofte. Zes procent heeft naar eigen zeggen alle doelen uit de belofte al gehaald.
Knelpunten
Toch komen uit de evaluatie ook belangrijke problemen en knelpunten naar voren. Zo zijn er vrijwel geen concrete doelen aan de belofte gekoppeld. Alleen aan het CO2-reductiestreven zijn cijfers verbonden. De CO2-uitstoot in de zorg moet in 2030 met de helft zijn teruggebracht. In 2050 zou de sector klimaatneutraal moeten zijn.
Doordat het CO2-doel als enige cijfermatig is gedefinieerd, gaat hier volgens de deelnemers onevenredig veel aandacht naar uit. De andere pijlers verdienen meer aandacht, maar door het ontbreken van meetbare doelen worden ze vaak ‘onvoldoende richtinggevend en prikkelend’ gevonden.
Geen meetbare voortgang
“Er is niet goed bepaald wat precies aan inspanningen en resultaten wordt verwacht van de betrokken organisaties”, schrijven de rapporteurs. “Organisaties weten daardoor niet waar ze precies naar toe moeten werken. Dat maakt het lastig om gericht stappen te ondernemen. Ook is het zonder dergelijke targets lastig om de voortgang te meten en om behaalde resultaten in kaart te brengen.”
Een ander punt van zorg is het gebrek aan kennisdeling en ontmoeting. Hoewel dit één van de ambities van de Green Deal is, missen veel deelnemers mogelijkheden om elkaar te ontmoeten en interactief kennis en ervaringen uit te wisselen. Daarbij is vaak niet goed duidelijk welke instrumenten en methodes bewezen effectief zijn.
Opgelegd vraagstuk
Een meer principieel probleem is dat duurzaamheid de afgelopen jaren te veel als een ‘milieuvraagstuk’ is behandeld. Dit voedt het gevoel dat duurzaamheid een vraagstuk is dat ‘van buiten’ bij de zorg wordt neergelegd als een extra, externe taak. Volgens de deelnemers zou duurzaamheid dan ook veel meer benaderd moeten worden als integraal onderdeel van het zorgbeleid.
VWS geeft in dit opzicht niet het goede voorbeeld, vinden de deelnemers. Het ministerie draagt zelf onvoldoende uit dat duurzaamheid een belangrijk zorgthema is. Hoewel er waardering is voor de rol van VWS bij de Green Deal, is duurzaamheid nog niet ingebed in de bredere organisatie van het ministerie. Ook wordt het thema niet consequent meegenomen in het beleid.
Verdrongen door corona
Naast problemen met organisatie, beleid en cultuur is corona de afgelopen twee jaar een belangrijke praktische hinderpaal gebleken voor de uitvoering van de Green Deal. De helft van de deelnemers heeft het gevoel dat corona duurzaamheid binnen de organisatie heeft verdrongen. Een derde van de deelnemers noemt een gebrek aan financiële middelen en menskracht als knelpunt. Ter illustratie: om alleen de ziekenhuizen de zorg CO2-neutraal te maken is een investering van tenminste tien miljard euro nodig.
Aandacht dreigt te verslappen
Gelet op al deze knelpunten is de sector er nog lang niet, vinden de deelnemers. Om die reden pleiten ze er voor om de Green Deal op één of andere manier een vervolg te geven. Zo niet dan bestaat er een gerede kans dat de aandacht voor duurzaamheid verslapt en alles wat nu aan samenwerking, activiteiten en bewustwording is opgebouwd, weer verloren gaat. Den Haag is nu aan zet. Minister Kuipers van VWS heeft de evaluatie deze week met de Tweede Kamer gedeeld. Hij komt daarmee tegemoet aan een motie van GroenLinks-Kamerlid Ellemeet, die eind 2020 door een Kamermeerderheid werd overgenomen. Voor de zomer volgt ook nog een onderzoek van bureau Andersson Elffers Felix (AEF).
Onder de titel ‘Heel de zorg’ houdt de Dutch Health Hub op 14 april in Utrecht een congres over duurzaamheid in de zorg. Pioniers vertellen in greentalks hoe zorgprofessionals en -organisaties de reis van doelen naar doen kunnen maken.
