Ouderdom staat in Nederland vaak gelijk aan ‘kwetsbaarheid’ en ‘afhankelijkheid’. Aan woorden als ‘wijsheid’ en ‘ervaring’ denkt vrijwel niemand. Die eenzijdige beeldvorming staat bredere arbeidsparticipatie van ouderen in de weg. En dat terwijl dit vele miljarden kan opleveren.
Met een interactieve bijeenkomst op de Dag van het Werkplezier in de Zorg op 28 januari wil het programma Ouder Worden 2040 afrekenen met het leeftijdsstigma en samen met andere maatschappelijke partijen op zoek gaan naar praktische antwoorden.
Geen uniforme doelgroep
Naast negatieve stereotyperingen kent de beeldvorming van ouderen nog een ander problematisch aspect, zo constateerde de Nationale Denktank 2023: “Onze maatschappij ziet ouderen nog steeds als een uniforme doelgroep”, aldus de groep jonge denkers en doeners in hun analyse van de vergrijzingsgolf. “Maar ‘de oudere’ bestaat natuurlijk niet. Er is een enorme diversiteit in leeftijd, culturele en religieuze achtergrond, seksuele geaardheid, opleidingsniveau, hoogte van inkomen, woonomgeving en gezondheid. Daardoor is er sprake van verschillen in normen, waarden, behoeftes en wensen.”
Heldere visie ontbreekt
De eenzijdige, vaak negatieve beeldvorming weerspiegelt zich ook in het politieke domein. “In hun verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 noemen de vijftien grootste partijen jongeren meer dan twee keer zoveel als ouderen”, aldus de Nationale Denktank. Het hoeft volgens de NDT dan ook niet te verbazen dat er nog steeds geen heldere visie is met concrete acties.
Daar is wel alle reden toe. Door de vergrijzing dreigt een enorme scheefgroei tussen de werkende en niet-werkenden bevolking. Daardoor worden tal van voorzieningen op het gebied van zorg en ondersteuning onhoudbaar. Dus alleen om die reden is het niet meer dan logisch om te onderzoeken of ouderen ook na hun pensioen kunnen doorwerken.
Maatschappelijke baten
De uitdaging die vergrijzing meebrengt kan ook positief geformuleerd worden. Door langer te werken kunnen ouderen substantieel bijdragen aan de welvaart. Onderzoek toont aan dat tenminste procent van de 55 tot 75-jarigen wil doorwerken na het pensioen, maar dat momenteel niet doet. Een nog grotere groep ouderen is bereid om in de derde levensfase een maatschappelijke (betaald en onbetaalde) bijdrage te leveren.
Beperken we ons tot de eerste groep dan liep Nederland in 2022 ruim 18 miljard euro aan bruto binnenlands product mis. Van dit bedrag kunnen in theorie meer dan één miljoen extra AOW’ers betaald worden. De totale bijdrage aan het BBP kan in 2040 zelfs oplopen tot 33 miljard euro.
Vrijwilligerswerk
Daarnaast is er een enorm onbenutte reserve van oudere vrijwilligers. Van de 65-plussers in Nederland geeft zo’n 16 procent aan vrijwilligerswerk te willen doen, waar ze dit nu nog niet doen. Wanneer deze ouderen daadwerkelijk aan de slag gaan, zouden ze samen goed zijn voor 120 miljoen extra uren aan vrijwilligerswerk.
Betaald of onbetaald, betere benutting van de grijze zorgreserve vertaalt zich niet alleen in maatschappelijke baten, ook de betrokken ouderen varen er wel bij. Door actief te blijven, ervaren ze een betere gezondheid en doen ze minder beroep op zorg- en steunnetwerken.
Meerwaarde
Het activeren van ouderen begint volgens de Denktank bij de erkenning van hun maatschappelijke meerwaarde. Dit is essentieel voor “een inclusieve toekomst”, waarin de vergrijzingsgolf wordt omarmd en ouderen actief kunnen zijn waar ze dat willen. “In 2040 ziet Nederland de waarde die oudere mensen hebben”, schrijft de Denktank. “Als oudere blijf je welkom om mee te doen en mee te werken.”
Voor het zover is zijn er nog wel de nodige obstakels op te ruimen. Bij een deel van de ouderen spelen problemen als laaggeletterdheid, sociale eenzaamheid, slechte gezondheid en een lage sociaaleconomische status. Zeker als er sprake is van multi-problematiek is de stap naar actieve ouderdom een grote.
Werkgevers
Een belangrijke rol is weggelegd voor werkgevers, constateert ABN AMRO in het rapport ‘Grijs potentieel – Pensioengerechtigden bieden soelaas’. De bank schat dat er in Nederland ruim 250.000 gepensioneerden zijn die in deeltijd zouden willen werken, bovenop de 236.000 pensioengerechtigden die al werkzaam zijn.
Ongegronde vooroordelen
Werkgevers zien het nog niet altijd. Dat heeft deels te maken met de eenzijdige kijk op kennis en competenties. Bij veel werkgevers ontbreekt een cultuur van doorontwikkeling op alle leeftijden en wordt er gekeken naar ervaring en opleiding in plaats van naar objectieve competenties. Ook is er huiver voor uitval en ziekte onder oude werknemers. Ook bestaat het beeld dat ze onvoldoende aanpassingsvermogen hebben. Dergelijke ongegronde vooroordelen maken dat de helft van de werkzoekende 55-plussers leeftijdsdiscriminatie ervaart rond de sollicitatieprocedure. De cijfers vertellen iets anders: bedrijven met 10 procent meer oudere werknemers zijn 1,1 procent productiever en hebben 4,4 procent lagere doorloop.
Aangepaste arbeidsvoorwaarden
Om gepensioneerden te engageren moeten werkgevers wel bereid zijn om aangepaste arbeidsvoorwaarden te hanteren, zoals werken in deeltijd. “Om duurzame inzetbaarheid te waarborgen dient de werkgever een open gesprek te faciliteren over een breder voorwaardenaanbod”, adviseert ABN AMRO. “Werkgevers kunnen passend werk creëren voor gepensioneerden door goed te kijken welke werkzaamheden ook in deeltijd kunnen worden uitgevoerd of in ‘klussen’ zijn op te knippen die op zzp-basis kunnen worden uitgevoerd. Werkgevers kunnen tijdig in gesprek gaan met hun oudere werknemers over duurzame inzetbaarheid na de AOW-grens. Doorwerken in deeltijd zou integraal onderdeel kunnen zijn van het HR-beleid, met een geleidelijke uitfasering van werk in plaats van het abrupte alles-of-niets-pensioen dat nu de norm is.”
Dag van het Werkplezier in de Zorg
De bevindingen van de Nationale Denktank en ABN AMRO sluiten nauw aan bij het programma Ouder Worden 2040. Onder de noemer ‘Leren, werk, inkomen’ is arbeidsparticipatie binnen het programma aangemerkt als één van de kernthema’s. Daarbij kent het grote overlap met twee andere kernthema’s, namelijk ‘Zingeving, meedoen, vrije tijd’ en ‘Gezondheid, welzijn, zorg’.
Alle reden dus voor de maatschappelijke partijen die zich bij Ouder Worden 2040 aangesloten hebben om op 28 januari in Utrecht tijdens de Dag van het Werkplezier in de Zorg op zoek te gaan naar nadere praktische invulling. Onder de deelnemers onder anderen voorzitter Anneke Westerlaken van ActiZ, bestuursvoorzitter Bert Beun van de Goldschmeding Foundation voor Mens, Werk en Economie, directeur-bestuurder Anneke Sipkens van ANBO-PCOB en directeur Arbeidsmarkt Marjolein ten Hoonte van Randstad.
De bijeenkomst ‘Werkplezier in een ouder wordende samenleving’ vindt plaats op 28 januari van 17:00 uur tot 21:00 uur in het Beatrixgebouw in Utrecht (JIM op de 6e verdieping). Aanmelden kan via: info@ouderworden2040.nl
