Met lokale aanjagers heeft 2diabeat al in ruim 75 wijken leefstijlverandering in gang gezet. De bottom-up wijkaanpak werkt en levert een hoge social return on investment op. Waar ligt de sleutel tot dit succes?
“Sinds 2021 ondersteunt 2diabeat wijken met het doel in zeven jaar een succesvolle aanpak van diabetes type 2 neer te zetten”, vertelt programmadirecteur Maarten Ploeg, tevens bestuurder bij VitaValley.
“We zijn nu halverwege en durven een stevige impactclaim neer te leggen. Onderzoek in één van de wijken laat zien dat iedere geïnvesteerde euro in een gezonde wijk, 4,10 euro sociaal-maatschappelijke waarde oplevert. Als je aan de slag gaat met een wijkgerichte aanpak in elke wijk in Nederland, kom je al snel op een potentiële besparing op kosten in het zorg- en sociaal domein van één miljard euro per jaar.”
Persoonlijke impact
De financiële impactclaim is belangrijk, maar Ploeg is vooral geraakt door het effect dat leefstijlverbetering op persoonlijke levens heeft. Als hij zijn persoonlijke verhaal vertelt, wordt duidelijk waarom. “Mijn vader had diabetes en overleed aan de gevolgen ervan toen ik 19 was. Mijn oudste zus is eraan overleden en ook twee broers hebben de ziekte. Binnenkort heeft 1,4 miljoen Nederlanders diabetes type 2, met allemaal hun eigen verhaal.”
Ploeg: “Al die mensen hebben vrienden, familie en buurtgenoten. Ze hebben een band met elkaar, houden van elkaar. Dat soort krachten benut je in een wijkaanpak. Mensen willen graag met elkaar verder en sporen elkaar aan om gezond te leven.”
Gezond gedrag volhouden
De wijkaanpak van 2diabeat richt zich op vier pijlers. Meer bewegen, gezonde voeding, mentale gezondheid, ontspanning en slaap. Dat is op zich niet nieuw, de bottom-up benadering met lokale aanjagers is dat wel. “Je kunt vanuit het systeem iemand met veel kennis op mensen afsturen die vertelt hoe het moet”, zegt Ploeg. “Het probleem is meestal dat inwoners het gezonde gedrag niet in hun eentje volhouden. Wij zien dat het wel lukt wanneer mensen in een wijk het samen doen, op een manier die bij hen past.”
Sleutelrol lokale aanjagers
2diabeat werkt met lokale aanjagers, organisatoren die de verbinding in de wijk versterken. De groep aanjagers is heel divers: van gemotiveerde burgers tot fysiotherapeuten, maar ook imams, ondernemers en welzijnswerkers melden zich aan. Ze doen dat naast hun werk. 2diabeat ondersteunt ze met kennis, tools en een landelijk supportnetwerk.
Ploeg: “De aanjagers kennen de wijk van binnenuit, houden van de wijk en kennen de cultuur. Wat ze doen en zeggen, past bij de cultuur. Dat is een groot verschil met het sturen van een ‘zendeling’ namens de overheid. Onze aanjagers gaan aan de slag met wat er in de wijk al is. Zij verbinden de bewoners en maken de verbinding naar het systeem.”
Creatieve imam
“Onze preventieaanpak is strikt bottom-up en van binnenuit”, vervolgt Ploeg. “De activiteiten verschillen dan ook per wijk, passend bij de wijk. Er ontstaan bijvoorbeeld wandelgroepen en kookclubs, maar ook gezondheidsmarkten of gezamenlijke leefstijlspreekuren.”
In de Schilderswijk in Den Haag vervult een creatieve imam de rol van aanjager. Hij constateerde dat leden van zijn moskee bar weinig gebruik maakten van de zorg en wel wat aan hun leefstijl konden verbeteren. Hij nodigde de lokale zorgverleners uit in de moskee. Dat leidde tot wandelgroepjes, maar ook een suikerfeest met minder zoetigheid.
Zichtbaar effect
Geloof in herstel is een belangrijke eerste stap in de aanpak. Ploeg: “Diabetes type 2 is vaak terug te dringen en obesitas opheffen kán. In veel gevallen is daar geen pil voor nodig, maar is leefstijlverandering voldoende. Ik hoor ontroerende verhalen van mensen bij wie onze aanpak werkt. Zij zijn, mede dankzij de steun uit de wijk, bijvoorbeeld vijftig kilo afvallen of hoeven geen insuline meer te spuiten. Anderen in de wijk zien dat, krijgen er ook zin in en gaan met die buurvrouw mee naar de kookclub.”
2diabeat ziet dat mensen in de wijk elkaar stimuleren en steunen. Om de deur uit te gaan, gezonder te gaan eten, meer te bewegen. “Dat is wat in een groep gebeurt”, zegt Ploeg.
Aantoonbare resultaten
Inmiddels draait de aanpak in meer dan 75 wijken. Halverwege de looptijd van het programma laten gedegen literatuuronderzoek en SROI-analyses een hoge social return on investment zien.
In de deelnemende wijken namen diabetes en overgewicht af en nam de kwaliteit van leven toe. Dat vertaalt zich in minder medicatie zoals insuline en slaapmiddelen en minder bezoeken aan zorgverleners. Enthousiast vertelt Ploeg: “In Wijdemeren leverde de wijkaanpak een gemiddelde besparing van 410 euro per jaar per deelnemer op. Invoering in heel Nederland komt uit op een besparing van een miljard euro per jaar. Daar zit de waardeberekening van kwaliteit van leven nog niet eens bij.”
Om 2diabeat landelijk op te schalen en te borgen is jaarlijks 90 miljoen euro nodig. “Dan is er toch eigenlijk weinig nodig om veel te bereiken”, vindt Ploeg.
Vertrouwen in lokale leiders
Hij is ervan overtuigd dat de wijkaanpak in heel Nederland kan slagen. In de komende jaren wil 2diabeat opschalen en in alle gemeenten in tenminste één wijk ervaring opdoen met de aanpak. Daarna zal VitaValley, rond 2027, het programma overdragen aan de maatschappij. Want zelf institutionaliseren is geenszins de bedoeling.
“We veronderstellen dat de beweging dan niet meer te stoppen is”, zegt Ploeg. Daarvoor is volgens hem vooral belangrijk dat systeempartijen lokale leiders herkennen en erkennen. Er zijn overal gemotiveerde aanjagers te vinden en zij kunnen een enorme schwung geven aan een gezonde wijk.
“Als de huisarts de aanjager openlijk erkent en aanprijst en de gemeente steun geeft, dat helpt. Omarm de wijkaanpak, vertrouw lokale leiders. Laat hen doen waar ze goed in zijn en de verbinding maken tussen de systeemwereld en de leefwereld. Dan kan een programma als dit gaan vliegen.”
2diabeat is een initiatief van de Nederlandse Diabetes Federatie, het Diabetes Fonds, Diabetesvereniging Nederland, VitaValley en BeBright.
