Het gaat niet goed met de vitaliteit van werkend Nederland. De mentale belasting van werkenden neemt toe. En dat zorgt voor stress en burn-out. Organisaties doen hier nog te weinig aan. En dat is een gemiste kans, zo blijkt tijdens de vierde module van de BeBright ‘Leergang Preventiestrategieën in Ziekenhuizen’. Want werken is gezond. En werkplezier werkt.
Werkgevers hebben een rol in het ontwikkelen van een positieve werkcultuur. Werknemers uiteraard ook. Zelfzorg, digitaal welzijn en positieve gezondheid-checks leiden tot vitaliteit. Rita Zijlstra, Ellis Boerkamp (foto) en Floor van Bergen gaven hun visie hierop.
Veranderd werkveld
”In een veranderend werkveld ontstaan niet vanzelf oplossingen. Daar is een nieuwe manier van denken en werken voor nodig”, aldus Rita Zijlstra, bestuurder bij Zorg van de Zaak en klinisch neuropsycholoog.
Nooit eerder had Nederland een werkzame beroepsbevolking van bijna 10 miljoen mensen, een participatiegraad van 73 procent en een lage werkeloosheid. Door de vergrijzing neemt het aantal werkenden de komende jaren echter sterk af. De verhouding tussen werkenden en niet werkenden is in 2040 2:1. De helft van onze rijksinkomsten komen uit loonheffingen. En de helft van onze uitgaven gaat naar zorg en sociale zekerheid. Opgeteld geeft dit geen rooskleurig beeld voor de toekomst. De betaalbaarheid en beschikbaarheid van voorzieningen staan onder druk. Het verzuim in ziekenhuizen is nog steeds hoog en er is een toename van langdurig verzuim, veelal als gevolg van burn-out gerelateerde klachten.
Mentale belasting
Rita Zijlstra: “Het gaat niet zo goed met de vitaliteit van werkend Nederland, ondanks alle inzet. De mentale belasting van werkenden blijft toenemen. De privésituatie is daar een even grote component in als de werksituatie. Mensen hebben ook privé veel taken zoals mantelzorg die een disbalans veroorzaken tussen privé en werk. Werkenden ervaren te weinig autonomie in hun werk en dat is een belangrijke reden van uitval. De digitalisering van werk en introductie van nieuwe technologieën vragen om continu leren en veroorzaken stress. Onderzoek van het Trimbos Instituut toont aan dat bij 76 procent van de mensen psychische problemen pieken tijdens het werkende leven. De algemene perceptie op burn-out is vandaag de dag veranderd. Niet alleen het individu maar ook, of juist, organisaties hebben hier iets in te doen.”
Zelfmanagement
Volgens Zijlstra gebeurt er op dit gebied nog lang niet genoeg. “Er wordt nog te veel op symptomen gefocust, er is te weinig capaciteit binnen de ggz om werkenden te ondersteunen en er wordt nog onvoldoende gedaan aan proactief vitaal zelfmanagement. Werknemers dienen aangemoedigd te worden om verantwoordelijkheid te nemen over hun gezondheid en welzijn.”
“Van leiders is het goede voorbeeld nodig en het steunen van een cultuur waarin vitaliteit wordt gewaardeerd en gestimuleerd. Het vitaliteitsaanbod van organisaties is vaak ‘one size that fits nobody’. Een gepersonaliseerd aanbod van interventies, gebaseerd op data, leidt tot betere effecten.”
Psychologische veiligheid
Er is nog steeds te weinig psychologische veiligheid in organisaties, aldus Zijlstra. En dat is de verantwoordelijkheid van de werkgever. Onder veiligheid wordt verstaan: een gedeelde overtuiging dat het team een veilige plek is waar je risico’s durft te nemen en waar je gedurende de werkdag ondersteund en gezien wordt.
“Dat is de basis voor een productieve werkomgeving en een positieve werkcultuur waarin mensen autonomie, verbondenheid en lerend vermogen ervaren en gezonde gewoontes hebben. Daarnaast zijn een positieve fysieke omgeving, positief leiderschap en een positieve technologische omgeving van belang. Organisaties kunnen emotionele nabijheid organiseren. Verbondenheid is naast autonomie en competent voelen de belangrijkste component voor een vitale en tevreden werknemer. En dat zijn geen ‘dure oplossingen’.”
Ook kunnen organisaties volgens Zijlstra zorgdragen voor het digitaal welzijn van medewerkers. Dat leidt onlosmakelijk weer tot mentaal welzijn.
Generatiekwestie
En dan is er nog de generatiekwestie. “Verschillende generaties hebben verschillende behoeftes. Jongere generaties verwachten van hun werkgever dat die zich inzet voor hun fysieke, mentale en digitale welzijn. Kortom, voor een gezonde organisatie is ‘workplace design’ nodig. Data over gedrag, wensen en impact van (persoonlijke) interventies op vitaliteit van medewerkers is daarbij van grote waarde. En natuurlijk is ook de medewerker zelf ook aan zet om met plezier en krachtig aan het werk te zijn. Zelfmanagement, zelf prioriteren én deprioriteren, is de basis van vitaliteit, waar de werkgever ook ‘toestemming’ voor dient te geven.”
Meer werkplezier
Medewerkers in ziekenhuizen vinden dat zij niet op de eerste plaats staan. En zorg voor medewerkers wordt nog steeds gezien als extra en luxe. Een gemiste kans, aldus Ellis Boerkamp, partner bij BeBright en adviseur in mens- en ontwikkelingsvraagstukken in organisaties.
Vitale en bevlogen medewerkers leveren meer kwaliteit en verzetten vaak meer werk. Zij zijn robuuster, creatiever en hebben meer probleemoplossend vermogen. Ze hebben minder verzuim en hebben meer werkplezier. De werkgever heeft hier een rol in aldus Boerkamp. Zij noemt dit het stimuleren van ‘versterkend werken’, gericht op de grote groepen medewerkers die dag in en uit patiënten helpen.
Boerkamp werkt samen met zorgorganisaties aan meerjarenprogramma’s die cultuurverandering in gang zetten waarin versterkende en verbindende werkwijzen in organisaties gemeengoed worden. Programma’s die leiden tot een niet meer te stoppen beweging in organisaties en waarin wordt ingezet op bevlogenheid, talentmanagement, werkinrichting en gezondheid. Deze programma’s worden zorgvuldig afgestemd op de behoeften van medewerkers en leidinggevenden want alleen in samenspraak ontstaat een gezonde en passende bedrijfscultuur.
Talentontwikkeling
Het willen, kunnen en mogen van mensen liggen ten grondslag aan verandering. Boerkamp: “Willen gaat over de motivatie die mensen ervaren voor verandering, de urgentie en of het verlangen. Mogen gaat over het hebben van gelegenheid om te veranderen. Gelegenheid wordt negatief beïnvloed door financiële prikkels, verkeerd voorbeeldgedrag of het (ervaren van) gebrek aan tijd. Daarom is het belangrijk dat hier veel aandacht voor is. Talentontwikkeling is onderdeel van ‘kunnen’ maar wordt vaak niet gezien als onderdeel van het werk. Dat doe je buiten je werkdag in de zorg. Dat schuurt en het loont dan ook om hier tijd en ruimte voor in te bouwen in het werk.” Boerkamp zet zo in op het vormgeven van modern werkgeverschap en werkplezier. Want werkplezier werkt!
Positieve gezondheid
De medewerkers in de zorg staan onder druk. De zorgvraag neemt substantieel toe, zorgvragen worden complexer, patiënten zijn mondiger en er is veel administratie- en regeldruk. Dit vraagt veel van zorgprofessionals en heeft ook effect op het welzijn van de mensen die werken in de zorg. In 2015 ging het roer om in het Jeroen Bosch Ziekenhuis, vertelt Floor van Bergen, bestuurslid van de medische staf en gezondheidszorgpsycholoog in het JBZ.
“We hebben Positieve Gezondheid omarmd als ziekenhuis en centraal gesteld in patiëntenzorg, zorg voor medewerkers en elkaar. Met een actieve en diverse werkgroep van verpleegkundigen, managers en dokters wordt tot op de dag van vandaag nagedacht over andere, verbindende manieren om met elkaar en patiënten om te gaan.”
Positieve gezondheid is het leidend principe in alles wat we doen en ontwikkelen. Vragen als ‘hoe zit je erbij?’ en ’wat heb je nodig?’ worden regelmatig gesteld in het JBZ in het kader van Positieve Gezondheid. De regie komt weer bij de medewerker te liggen en daar hoort hij ook aldus Van Bergen.
Hulpvragen
“Door de jaren heen is er een ruim aanbod ontwikkeld aan activiteiten voor medewerkers. Dit betreft ondersteuning in de zin van coaching, opleidingsprogramma’s, maar ook workshops, belevingen en interactieve methoden om medewerkers bevlogen en mentaal fit te houden. En lukt dat door omstandigheden (tijdelijk) niet, is er ook ondersteuning en hulp op diverse vlakken en manieren. JBZ heeft veel geïnvesteerd om de infrastructuur voor hulpvragen vanuit medewerkers helder te krijgen: waar en bij wie moet je zijn voor welke vraag.
Het is een kwestie van volhouden, vertelt Van Bergen. “Inmiddels krijgen we regelmatig complimenten voor onze activiteiten en nemen steeds meer mensen deel. We bieden de activiteiten aan op onze digitale ‘sociale kaart’. We kunnen zien wat medewerkers bekijken en waar ze naar zoeken in de zoekbalk in ons systeem. Dat is waardevolle informatie voor het ontwikkelen van het aanbod. Dit doen we interactief en zoveel mogelijk aansluitend op behoeftes van medewerkers.”
Gezondheidswelzijn
“Onze missie: optimaal gezondheidswelzijn voor zowel patiënten als medewerkers. Luister naar elkaar, geef het aan als je een vraag of (tijdelijke) ondersteuning nodig hebt. We hebben samen een grote klus te klaren, laten we er ook zijn voor elkaar. We strijden voor een cultuurverandering en we boeken steeds meer resultaat.”
*Toestemming is verleend door Espria voor het presenteren van het programma ‘Werkplezier Werkt!’ en de foto
