Tieners zijn zich nauwelijks bewust van de gevaren van vapen. Docenten willen daar graag wat aan doen, maar missen concrete handvatten. Twee medisch specialisten van het LUMC hebben daarom een gratis lespakket ontwikkeld over vapen en roken.
Meer dan 80 procent van de patiënten met longkanker rookt of heeft gerookt. Moet een beurs voor onderzoek naar moleculaire diagnostiek en behandeling van longkanker dan ook niet deels naar preventie gaan?
Longpatholoog Danielle Cohen en longarts Frank Borm, beiden werkzaam bij het LUMC, vinden van wel. Daarom besloten de twee om een stukje van hun onderzoeksgeld te gebruiken voor de ontwikkeling van een gratis lespakket over vapen. “Vapende tieners zijn onze toekomstige patiënten”, zegt Borm. “We willen niet dweilen met de kraan open”, vult Cohen aan.
Effecten vapen negatief
Cijfers over de langetermijngevolgen zijn er natuurlijk nog niet, want de e-sigaret of vape is relatief nieuw. Toch twijfelt Borm er niet aan dat de effecten negatief zijn. “Er zitten, naast nicotine, ruim 2.000 chemicaliën in vapes. Een groot deel komt overeen met dat wat in sigaretten zit. Het zijn verhitte, kunstmatige oliën. Dat is wat je inademt.”
De ernstige nicotineverslaving levert Cohen de meeste zorgen op. Nicotine beïnvloedt immers de ontwikkeling van de jonge hersenen. Ouders en en docenten zien de directe gevolgen hiervan thuis en in de klas: gejaagdheid, stress, concentratieproblemen, angst en paniekaanvallen. Het komt allemaal meer voor bij vapende jongeren.
De overheid doet er nog weinig aan. Het verkoopverbod aan tieners wordt niet gehandhaafd en door winkeliers genegeerd. Het afschaffen van de zoete vape-smaken is recent weer uitgesteld tot begin 2024. Ondertussen lijkt de tabaksindustrie zich vol te richten op de jeugd met meer zoete smaken, e-sigaretten met lampjes en in felle kleuren en met gelikte beelden van vapende jongeren op social media.
Viraal
Met de campagne ‘Artsen slaan alarm; laat vapen niet onbesproken’ maakten verschillende andere artsen eerder dit jaar al duidelijk dat e-sigaretten een groot probleem zijn. De nieuwste cijfers van het Trimbos-instituut bevestigen dit. Uit een enquête van Cohen en Borm kwam naar voren dat docenten graag iets willen doen, maar niet weten waar te beginnen. Nu is er, speciaal voor middelbare scholen, een concreet plan van aanpak. Een gratis lespakket met informatie over vapen, inclusief de optie om een arts uit te nodigen voor een gastles. De reacties zijn erg positief.
Eind oktober meldt de NOS dat er veel vraag naar het pakket is bij scholen. In slechts een paar weken tijd is het volgens de NOS bijna 3.000 keer gedownload door docenten. Daarnaast zijn er ruim 350 gastlessen van artsen aangevraagd.
Een bericht van Borm gaat zelfs viraal op LinkedIn. Op de foto staat hij ontspannen en met zijn handen in zijn broekzakken voor de klas. Hij schrijft: “Eerste les over vapen op de middelbare school gegeven vandaag. Wat weten jouw leerlingen over vapen?…” Het bericht levert bijna 14.000 likes op, ruim 700 comments en wordt bijna 300 keer gedeeld, vooral door docenten, ouders en artsen.
Feiten over vapen
Borm wil tijdens zijn gastles vooral het gesprek aangaan met tieners. Wat weten ze over vapen en welke gedachten hebben ze daarover? Hij vertelt op zijn beurt wat wel en niet klopt. Dat hij die informatie geeft, weegt volgens Borm toch zwaarder. “Daar staat een arts. Dan weet je dat het serieus is. Die komt niet zomaar praten in de klas.”
De les biedt verder vooral veel feitelijke informatie, want door de agressieve marketing van de tabaksindustrie heerst nog altijd het idee dat de vape een ongevaarlijk alternatief is voor de sigaret. Dat klopt niet. Zo is nicotine net zo verslavend als cocaïne en heroïne.
“En vapen zorgt voor een veel hogere dosering nicotine,” zegt Cohen. “Eén vape is vergelijkbaar met het roken van één, soms twee pakjes sigaretten. Die twee pakjes rook je niet zomaar op, maar een vape is door de zoete smaakstof gemakkelijk leeg te roken. Door de nicotinezouten die erin zitten, wordt die nicotine zelfs sneller en zonder prikkels in je keel opgenomen in de hersens.”
Voor een dertienjarig brein, dat nog volop in ontwikkeling is, is één vape genoeg om verslaafd te raken. Daarom richten de lessen zich vooral op jongeren tussen de 11 en14 jaar.
Verslaving is niet cool
Foto’s van zieke longen spelen slechts een kleine rol in het lespakket. Ernstige ziektes, zoals kanker, zijn voor tieners een zorg voor later. Ze denken: dat overkomt mij toch niet. Of: ik moet toch ergens aan doodgaan. De lessen richten zich daarom met name op de effecten van nu: vapen is verslavend.
“We vertellen ze niet wat ze wel en niet moeten doen. Dat werkt averechts”, zegt Borm. “Pubers willen hun eigen keuzes maken.” Maar maken ze die keuze wel zelf? Met alle groepsdruk op die leeftijd, de zeer verslavende stoffen van een vape en de geniepige manier waarop de tabaksindustrie de jeugd beïnvloedt, is dat de grote vraag. De campagne heet daarom: ‘Vapen. Jouw keuze?’ “Daar staat een vraagteken achter”, zegt Borm. “We hopen dat de informatie een verandering van de mindset oplevert”, zegt Cohen. “Het is niet cool of relaxt om verslaafd te zijn.”
Lesmateriaal
De informatie wordt onder andere geboden in de vorm van een quiz. Prikkelende vragen motiveren leerlingen om eigen ervaringen uit te wisselen. ‘Heeft iemand je weleens gevraagd om te vapen en wat vind je daarvan? En wat weet je over de tabaksindustrie?’ Docenten kunnen de precieze invulling personaliseren en passend maken voor verschillende lessen zoals biologie, maatschappijleer, zorg & welzijn of een mentorles.
“We ontzorgen docenten met een lespakket dat het heel makkelijk maakt om het onderwerp aan te stippen”, zegt onderwijsdeskundige Nicole Slangen van Wahoe die, samen met collega Jenna Maas, de lesstof hielp ontwikkelen. Een gastles van een arts is een mooie aanvulling, geen noodzaak.
Subsidies en artsen
Het deel van de onderzoeksbeurs dat Cohen en Borm vrijmaakten voor deze vorm van preventie is nu wel op. Het is gebruikt om het lesmateriaal te ontwikkelen en het gratis aan te bieden. Dat laatste vonden de twee belangrijk. “We wilden het gebruik laagdrempelig maken en de gezondheidskloof niet verder vergroten”, zegt Cohen.” Er ligt meer werk en ook daar is geld voor nodig. Cohen en Borm gaan daarom op zoek naar nieuwe subsidies.
Voor de gastlessen hebben zich tot nu toe zo’n 180 artsen gemeld. “Huisartsen, jeugdartsen, kinderartsen, longartsen en ook een kaakchirurg wil graag meedoen”, zegt Cohen. “Er zijn weinig artsen die niks te maken hebben met ziekten door roken.” Toch zijn er meer artsen nodig, afhankelijk van de regio. In Zuid- Limburg, Zeeland en Twente is het aanbod nog wat klein. Voor wie twijfelt: het materiaal, inclusief een powerpoint, ligt kant-en-klaar en ook met een eenmalige gastles is een hele klas tieners geholpen.
