Een kwart van de totale zorguitgaven kan worden aangemerkt als ‘verspilling’, oftewel: zorg die geen waarde toevoegt. Dat constateert IQ Healthcare van Radboudumc, dat voor het eerst de faalkosten van het Nederlandse zorgstelsel in kaart heeft gebracht. Hoewel ze de nodige armslag houden, spreken de onderzoekers van een ‘schokkende uitkomst’. Omdat de verschillende soorten verspilling elkaar versterken, bieden deeloplossingen geen soelaas.
De hoge faalkosten zijn niet los te zien van de problemen waar de zorg mee worstelt, stelt hoogleraar en onderzoeksleider Patrick Jeurissen. “Het ziekteverzuim in de zorg is enorm, er is net een covid-crisis geweest en de budgettaire kaders zijn krap”, aldus Jeurissen.
“Lees de eerste kopjes van het integraal zorgakkoord. Dan zie je dat de toegang tot zorg onder druk staat, net als de kwaliteit en de professionals zelf. Er is bovendien een duurzaamheidsopgave. En meer geld is er niet. Als je dat op je laat inwerken, begrijp je hoe groot de urgentie is. Dit onderzoek onderstreept dat.”
Heropnames
In hun onderzoek Verkenning naar faalkosten in de Nederlandse gezondheidszorg definiëren de onderzoekers van het wetenschappelijk centrum voor kwaliteitsverbetering in de zorg in Nijmegen faalkosten als “structurele inefficiënties, die aantoonbaar worden veroorzaakt door het systeem en die voorkomen hadden kunnen worden”. In de context van de zorg is bijvoorbeeld te denken aan heropnames omdat de eerdere behandelingen niet goed zijn verlopen. De onderzoekers hebben een schatting gemaakt van de optelsom van al deze kosten binnen het hele zorgsysteem.
Substantiële winst
Hoewel IQ Healthcare aantoont dat er in potentie forse doelmatigheidswinst te behalen valt, moet het onderzoek volgens Jeurissen niet worden gelezen als een oproep om het mes in de zorgbegroting te zetten. In het onderzoek, is uitgegaan van een zorgbudget van in totaal 92 miljard euro, waarvan 25 procent kan worden aangemerkt als verspilling. “Het is niet zo dat er ergens 23 miljard euro voor het oprapen ligt. Verspilling heb je in iedere sector en organisatie. Nul verspilling is niet denkbaar. Dan zouden we met zijn allen 365 dagen per jaar honderd procent productief moeten zijn. Maar in de zorg zijn wel substantiële bedragen te winnen.”
Soorten faalkosten
De onderzoekers onderscheiden vijf soorten faalkosten. Om te beginnen zijn er de administratieve lasten. Een deel van de administratieve werkzaamheden is nodig voor goede zorgverlening of juridisch noodzakelijk. Maar er is volgens IQ Healthcare ook ‘onnodig’ papierwerk, zoals dubbele registraties of administratie zonder toegevoegde waarde.
Fraude
‘Fraude en misbruik’ vormen de tweede categorie, gevolgd door ‘gebrekkige verlening en coördinatie van zorg’. Dit laatste kan leiden tot onnodige opnames en vermijdbare complicaties. Daarnaast kan er sprake zijn van ‘overbehandeling en zorg met weinig waarde voor de patiënt’.
Als laatste categorie noemen de onderzoekers ‘falende prijsstelling’. Idealiter is er in een maatschappelijke sector als de zorg sprake van redelijke prijzen die niet te ver boven de kostprijs liggen, zonder excessieve winsten. Door niet goed functionerende markten kunnen er in de praktijk soms buitensporig hoge prijzen worden gevraagd voor bepaalde typen zorg en dienstverlening.
Administratieve complexiteit
Uit Amerikaans onderzoek komt naar voren dat administratieve complexiteit het meest bijdraagt aan ‘verspilling’. Een kwart tot bijna een derde van de faalkosten valt hier op terug te voeren. Daarna komen falende beprijzing en onnodige zorg in beeld, al zijn onderzoekers het niet eens over het relatieve gewicht van deze twee categorieën. Fraude en misbruik scoren relatief laag. Wel merken de onderzoekers op dat een deel hiervan zich naar zijn aard buiten het blikveld van waarnemers afspeelt.
Correlatie
Belangrijker dan het relatieve aandeel van de verschillende soorten faalkosten vinden de onderzoekers de constatering dat deze op elkaar inwerken. Onnodige administratieve lasten bijvoorbeeld dragen bij aan slechte coördinatie en daarmee via een omweg aan onnodige zorg en overbehandeling. Uit het onderzoek komt bovendien naar voren dat faalkosten op alle niveaus van het zorgstelsel worden gemaakt. Systeem, organisatie, netwerk en individuele zorgverlener dragen allemaal op eigen wijze bij aan verspilling.
“Wat ik interessant vind, is dat de verschillende soorten verspilling lijken te correleren”, reageert Jeurissen. “Dat betekent iets voor de aanpak die je moet kiezen. Er zijn nu veel programma’s die zich richten op een deeltje, terwijl je juist moet kijken of je maatregelen kunt clusteren.”
Maatregelen toetsen
Het Integraal Zorgakkoord (IZA) is wat dit betreft een stap in de goede richting, vindt Jeurissen. Maar beleidsmakers moeten er met nieuwe maatregelen wel voor waken dat ze het paard niet achter de wagen spannen. “We hebben al veel bureaucratische drukte, dus maatregelen moeten wel wat opleveren. Als we besluiten om alleen te kiezen voor ‘gepaste zorg’, krijg je dan niet weer meer kwaliteitsregistraties en hogere administratieve lasten?”
Om dergelijke perverse effecten voor te zijn, is verder empirisch onderzoek wat Jeurissen betreft hard nodig. Alleen zo wordt duidelijk wat de precieze faalkosten per sector zijn. En pas door ze in de praktijk te toetsen, kan worden vastgesteld welke strategieën werken.
Het onderzoek is gedaan in opdracht van Spring Foundation. De stichting heeft als doel om de toegankelijkheid en kwaliteit van gezondheidszorg te verbeteren.
Download nu gratis het onderzoeksrapport Verkenning naar faalkosten in de Nederlandse gezondheidszorg. Ben je al ingelogd, klik dan hieronder op ‘ik ga akkoord’
